|
2.1.2-jadval*
T/R
Xo’jalik operatsiyalarining
mazmuni
Schyotlarning bog’lanishi
debet
Kredit
1.
Moliyaviy investitsiyalar asosiy
vositalar berish yo’li bilan
kiritilganda
0610
9210
2.
Moliyaviy investitsiyalar nomoddiy
aktivlar va materiallar berish yo’li
bilan xarid qilinganda
0610
9220
3.
Moliyaviy investitsiyalar mahsulot,
tovar, ish, xizmatlarni berish yo’li
bilan kiritilganda
0610
9010,
9020,
9030
4.
Moliyaviy investitsiyalar qimmatli
qog’ozlarni xarid qilish yo’li bilan
kiritilganda
0610
5010-
5530
5.
Uzoq muddatli investitsiyalar qisqa
muddatli investitsiyalar tarkibiga
o’tkazilganda
5810-5830
0610-0690
6.
Qimmatli qog’ozlarning xarid va
nominal qiymatlari o’rtasidagi farq:
0610
9590
21
a) nominal qiymati xarid qiymatidan
yuqori bo’lganda
b) xarid qiymati nominal qiymatdan
yuroqi bo’lganda
9690
0610
7.
Uzoq muddatli moliyaviy
investitsiyalarning qaytarilishi
5110-5530
0610
8.
Uzoq muddatli moliyaviy
investitsiyalar tarkibidagi qimmatli
qog’ozlarning sotilishi
9220
0610
*Izoh: 21-son BHMS talablari asosida tayyorlangan. Muallif ishlanmasi.
Auditor uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalar bo’yicha xo’jalik operatsiyalar
yuqoridagi jadvaldagi yozuvlarga muvofiq kelganligini tekshiradi. MCHJ “Sam-
Praga-Pivo”XIIKda uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalar bo’yicha qilingan
yozuvlar (5-ilovaga qarang) tekshirilganda 21-son BHMS talablaridan chetlanish
aniqlanmadi. Korxonaning moliyaviy investitsiyalardan oladigan daromadlari 9520
- «Dividend ko‘rinishidagi daromadlar», 9530 - «Foiz ko‘rinishidagi daromadlar»
va 9560 - «Qimmatli qog‘ozlarni qayta baholashdan olinadigan daromadlar»
schyotlarida hisobga olinadi va «Mahsulot ( ish, xizmat)lar tannarxiga
qo‘shiladigan mahsulot ishlab chiqarish (ish bajarish, xizmat ko‘rsatish) va
realizatsiya xarajatlarining tarkibi hamda moliya natijalarini shakllantirish tartibi
to’g’risidagi Nizom» ga muvofiq moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar
qatoriga kiritiladi. Auditor ushbu daromadlarning belgilangan tamoyillar
(hisoblash) ga muvofiq tan olinganligi va hisobda to’g’ri aks ettirilganligini
tekshiradi. Biz o’rganayotgan korxonada 2010 yil 31 dekabrda olingan moliyaviy
yordamga quyidagi buxgalteriya yozuvi qilingan (5-ilovaga qarang):
Debet 0610 –“Qimmatli qog’ozlar”, 83150 so’m.
Kredit 9590 –“Moliyaviy faoliyatning boshqa daromadlari”, 83150 so’m.
Ushbu yozuv to’g’ri amalga oshirilgan va 21-son BHMS talablariga mos keladi.
Korxonaning moliyaviy investitsiyalardan olgan barcha daromadlari soliqqa
tortish maqsadida ikkita guruhga bo‘linadi:
*
umum qabul qilingan tartibda realizatsiyadan tashqari daromadlar tarkibida
soliqqa tortiladigan daromadlar (hamkorlikdagi faoliyatdan olingan daromadlar);
*
maxsus tartibda soliqqa tortiladigan daromadlar. Bularga aksiyador -
korxonaga tegishli va bu qimmatli qog‘ozlar egasining emitent - korxona foydasini
taqsimlashda ishtirok etish huquqini tasdiqlovchi aksiyalar bo‘yicha olingan
daromadlar;
O‘zbekiston Respublikasi davlat qimmatli qog‘ozlari va mahalliy organlar
qimmatli qog‘ozlari; O‘zbekiston Respublikasi hududida tashkil qilingan boshqa
korxonalar ustav kapitalida hissa qo‘shib ishtirok etishdan olingan daromadlar.
Bunday daromadlar belgilangan foiz stavka bo‘yicha soliqqa tortiladi va
daromadlarni to‘lash manbalaridan to‘lanadi.
Yuqorida aytib o’tilgan ishlar bajarilgandan so’ng moliyaviy investitsiyalar
bo’yicha joriy hisob registrlaridagi ma’lumotlar moliyaviy hisobotdagi
22
ma’lumotlar bilan taqqoslanadi. Bunda auditning solishtirish usulidan keng
foydalaniladi. Ushbu jarayon yakunlangandan so’ng, audit natijalari auditor
tomonidan tuzilgan auditorlik hisobotida umumlashtiriladi va hisobotni tuzgan
auditorlar, auditorlik tashkiloti rahbarining imzosi bilan tasdiqlanadi. Ushbu
hisobotga asosan korxonada o’tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijasida auditorlik
xulosasi beriladi va u auditorlik tashkiloti rahbarining imzosi bilan tasdiqlanadi.
Audit nazariyasidan bizga ma’lumki, jahon amaliyotida auditorlik xulosasining
to’rtta, mamlakatimizda esa ikkita: ijobiy va salbiy, turlari mavjud. Auditorlik
xulosasining tuzilishi va mazmuni 3-ilovada keltirilgan.
Xulosa qilib aytganda, korxonalarda uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalar
auditi
yuqorida
keltirilgan
ketma-ketlik
va ko’rsatilgan jarayonlardan
foydalanilgan holda amalga oshiriladi.
23
2.2. Qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalarning auditi.
Korxonalar o’z faoliyatlarida qisqa muddatli investitsiyalarni amalga
oshiradilar. BHMS №12 “Moliyaviy investitsiyalar hisobi”da qisqa muddatli
moliyaviy investitsiyalarga quyidagicha ta’rif berilgan: “Qisqa muddatli (joriy)
investitsiyalar –muomala muddati 12 oydan oshmaydigan oson realizatsiya
qilinadigan investitsiyalar”.
8
Bu xarakterdagi investitsiyalar ko’pincha qisqa
muddatda qimmatli qog’ozlarni sotib olish, boshqa korxonalarga belgilangan
foizlarda (ba’zan, foizsiz ham bo’lishi mumkin, korxonalar o’rtasida tuziladigan
shartnomaga bog’liq) beriladigan qisqa muddatli qarzlar va boshqa joriy
investitsiyalar kiradi.
Biz tadqiq etayotgan MCHJ “Sam-Praga-Pivo”XIIKda 2009 yildan boshlab
qisqa muddatli investitsiyalar amalga oshira boshlangan. Korxona ma’lumotlariga
ko’ra ushbu korxonada qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalarning barchasi qisqa
muddatli qarzlar hisobiga amalga oshirilgan (4-5-ilovalar).
Qisqa muddatli investitsiyalar auditi ham xuddi uzoq muddatli moliyaviy
investitsiyalar auditi singari amalga oshiriladi. Faqatgina qisqa muddatli moliyaviy
investitsiyalar auditining asosiy farqli tomoni ushbu turdagi investitsiyalarning
analitik va sintetik hisobini tekshirishdir.
Korxonalarda qisqa muddatli investitsiyalarni hisobga olish, ular bo’yicha analitik
va sintetik hisobni yuritish uchun 21-son BHMSda 5800—“Qisqa muddatli
investitsiyalarni hisobga oluvchi schyotlar” tizimida quyidagi analitik schyotlar
ko’zda tutilgan:
5810—“Qimmatli qog’ozlar”.
5820—“Berilgan qisqa muddatli qarzlar”.
5890—“Boshqa joriy investitsiyalar”.
Auditor qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar bo’yicha sodir bo’lgan xo’jalik
operatsiyalarini quyidagi buxgalteriya yozuvlari asosida tekshirishi maqsadga
muvofiq (2.2.1-jadval).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
