Samarqand iqtisodiyot va servis instituti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi «moliyaviy investitsiyalarning auditi»

1.1.1-chizma. Qimmatli qog’ozlarning turlari va mazmuni/ 


Qimmatli qog’ozlar tarkibi va mazmuni 

Aksiya (gollandcha actie so‘zidan olingan bo‘lib, qimmatli qog‘oz degan ma’noni
anglatadi) - bu aksiyadorlik jamiyatining ustav fondiga muayyan hissa 
qo‘shganlikdan guvohlik beruvchi, uning egasiga foydaning bir qismini olish va,
odatda, ushbu jamiyatni boshqarishda ishtirok etish huquqini beruvchi qimmatli 
qog‘ozdir.

Obligatsiya (lotincha obligatio so‘zidan olingan bo‘lib, majburiyat ma’nosini
anglatadi) - bu uning egasi qarz berganligidan guvohlik beruvchi, unga ushbu 
qimmatli qog‘ozning nominal qiymatini unda ko‘rsatilgan muddatda belgilangan
(qat’iy) foiz to‘langan holda qoplash majburiyatini tasdiqlovchi qimmatli qog‘ozdir. 


Veksel (nemischa Wechsel so‘zidan) - bu veksel beruvchining yoki vekselda
ko‘rsatilgan boshqa to‘lovchining vekselda ko‘zda tutilgan muddat kelganda veksel 
egasiga ma’lum miqdordagi summani to‘lash haqidagi so‘zsiz majburiyatini
tasdiqlovchi qimmatli qog‘ozdir. 


Hosilaviy qimmatli qog‘ozlar - bu shartnomalar bo‘lib, ular bo‘yicha bir tomon
qimmatli qog‘ozlarning ma’lum bir miqdorini ma’lum muddatda kelishilgan narxda 
sotib olish yoxud sotish huquqi yoki majburiyatini oladi.

Depozit sertifikatlari (inglizcha certifikate of deposit)- bu pul mablag‘larini
omonatga qo‘yilganligi to‘g‘risida, omonatchiga belgilangan muddat tugagandan 
so‘ng depozit summasi va unga tegishli foizlarni olish huquqini beruvchi kredit
muassasasining guvohnomasidir. 


Xazina majburiyatlari - bu ularning egalari tomonidan byudjetga pul mablag‘larini
berganliklarini tasdiqlovchi hamda ushbu qimmatli qog‘ozlarga egalik qilishning 
butun muddati davomida belgilangan daromadni olish huquqini beruvchi davlat
qimmatli qog‘ozlaridir. Ular jismoniy shaxslar uchun chiqariladigan qimmatli 
qog‘ozlardir.

---

12

1.2. Moliyaviy investitsiyalar auditining maqsadi va vazifalari.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy investitsiyalar pul mablag‘lari

qadrsizlanishining oldini olish, qo‘shimcha daromad olish va boshqa korxona 
faoliyati ustidan nazorat o‘rnatish maqsadida amalga oshiriladi. Moliyaviy
investitsiyalar ma’lum korxonalar tomonidan boshqa bir korxonalarga ham 
qo’shimcha daromad olish ham shu korxonada tegishli miqdorda boshqaruv
huquqini qo’lga kiritish maqsadida yo’naltirilishi mumkin. Erkin iqtisodiy 
sharoitda ushbu turdagi investitsiyalardan nafaqat ijobiy manfaat olish balki
ba’zida boshqa g’arazli maqsadlarda, ayniqsa, boshqaruv bilan bog’liq bo’lganda, 
foydalanish hollari ham kelib chiqishi mumkin. Ana shuning uchun ham moliyaviy
investitsiyalar auditning muhim obyekti sifatida etiladi. Moliyaviy investitsiyalar 
auditining maqsadi—korxonalarda moliyaviy investitsiyalar hisobining to’g’ri
yo’lga qo’yilganligi, qimmatli qog’ozlar bilan bog’liq hujjatlarning to’g’ri 
rasmiylashtirilayotganligi, olinayotgan daromadlarning hisoblash tamoyiliga
muvofiq tan olinayotganligi va ular bilan bog’liq soliqlarning to’g’ri hisoblanib, 
o’z vaqtida to’lovlarning amalga oshirilayotganligini tekshirib, xolisona baho
berishdan iborat. Bugungi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida esa 
moliyaviy investitsiyalar auditining maqsadi investitsiya kiritayotgan va undan
manfaatdor bo’layotgan korxonalarning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashga 
qaratilishi maqsadga muvofiqdir. Ushbu maqsadlardan kelib chiqib moliyaviy
investitsiyalar auditi quyidagi vazifalarga ega bo’ladi (1.1.1-jadval). 
1-jadval