Samarqand davlat universiteti parabolik tipdagi tenglamali chegaraviy masalalarni sonli

 
2.3. Har xil chegaraviy sharli bir oʻlchovli issiqlik oʻtkazuvchanlik masala-
larini sonli yechish. 
1-masala. 
Mis plastinkada vaqtning 
t
=5, 10, 30, 60 s momentlarida temperatura maydonini 
aniqlaylik.
Quyidagi boshlangʻich ma’lumotlar berilgan: 
L 
= 0,3 m – plastinkaning qalinligi; 
- boshlangʻich temperatura; 
Misning teplofizik xarakteristikalari quyidagicha: 

---

27 
Plastinkaning 
x
=0 chetiga 
issiqlik oqimi qoʻyilgan, 
x=L
chegarasida 
esa tashqi muhitning ta’siri mavjud: 
;
Bu yerda 
L
– plastinka qalinligi;

- issiqlik oʻtkazuvchanlik koeffisiyenti;

- 
zichligi,
c
– solishtirma issiqlik sigʻimi; 
T
0
– boshlangʻich temperatura; 
T
e
– tasqi 
muhit temperatirasi; 
k
– tashqi muhitning issiqlik almashinish koeffisiyenti. 
Masalaning matematik qoʻyilishi quyidagicha: 
Boshlangʻich va chegaraviy shartlar quyudagicha yoziladi: 
- boshlangʻich shart; 
- chegarada issiqlik oqimi qoʻyilgan; 
- chegarada tashqi muhit ta’siri bor. 
Masalani sonli yechishning algoritmi va dasturi quyida keltirilgan. 
 
Parabolik tipdagi har xil chegaraviy sharli (bir chetida issiqlik oqimi, ikkinchi 
chetida esa tashqi muhit ta’siri berilgan) issiqlik oʻtkazuvchanlik masalasini
sonli yechishning algoritmi: 
1. Kiritiladigan ma’lumotlar:
2. Issiqlik oʻtkazuvchanlik koeffisiyentini hisoblash: 
3. Fazoviy koordinata boʻyicha toʻr hisob qadami:
4. Vaqt boʻyicha toʻr hisob qadami: 
5. Boshlangʻich temperatura maydoni: 
6. Vaqt hisobining boshlanishi 
7. Vaqt hisobining tugashini tekshirish:
agar 
shart bajarilsa 14-qadamga, aks holda 8-qadamga oʻtish. 
8. Vaqt hisobini bir qadamga oshirish: 
9. Ayirmali toʻrning 1-tuguni uchun progonka koeffisiyentlari: 
10. Ayirmali toʻrning qolgan tuguni uchun progonka koeffisiyentlari: 

---

28 
11. Ayirmali toʻrning oxirgi tuguni uchun temperaturani hisoblash: 
Bu yerda Bi=
k
2
h
/

(
k
2
- oʻng chegaradagi issiqlik almashinish koeffisiyenti). 
12. Temperatura maydonini hisoblash 
13. 7-qadamga qaytish. 
14. Natijalarni jadval va grafik koʻrinishda pechatga chiqarish. 
Dastur matni 3-ilovada keltirilgan. Masalani yechish natijasida 2.8-rasmda tas-
virlangan temperatura taqsimoti olindi. 
2.8-rasm. Plastinka qalinligi boʻylab har xil vaqt momentlarida
temperaturaning taqsimlanishi. 
Garfikdagi hisob natijalaridan koʻrinadiki, plastinka qalinligi boʻylab tempera-
turaning oʻzgarishi eksponensial ravishda kamayib boradi, vaqt oʻtishi bilan esa 
qiymatlar oshib boradi.