Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

323
 Ал-Бухорий Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил. Ҳадис: 4 китоб, 1-К. Ал – Жомиъ ас-Саҳиҳ (Ишонарли 
тўплам). // арабчадан З.Исмоил тарж. - Тошкент: Қомуслар, 1992. – Б. 391-392. 
324
 Ўша манба. – Б. 396. 
325
 Ал-Бухорий Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил. Ҳадис: 4 китоб, 1-К. Ал – Жомиъ ас-Саҳиҳ (Ишонарли 
тўплам). // арабчадан З.Исмоил тарж. - Тошкент: Қомуслар, 1992. – Б. 396. 
326
 Абдулла Авлоний. Танланган асарлар. 2 томлик. 2-т. – Тошкент: Маънавият. 1998. – Б. 71.

---

235 
sadaqa qilib, so‘ng u dunyoga rihlat aylaydirgan musulmon qandog‘ ham 
yaxshidir”
327
, – deya yetim va musofirlarga nisbatan xayrixohlikka va 
muruvvatpeshalikka chaqiradi. 
Mehr-muhabbatli bo‘lish, savob va xayrli amallarni doimiy ravishda 
bajarishga nafaqat erkaklar balki shu bilan birga ayollar ham mas’ul ekanligiga 
doir al-Buxoriyda shunday fikrlar uchraydi: “Agar ayol yaxshi niyat birlan o‘z 
uyidagi yeguliklardan sadaqa qilsa, o‘shal bergan narsasiga yarasha unga savobi 
bo‘lg‘aydir, ishlab topib kelgan eriga ham savob tekkaydir, shuningdek, xazinasiga 
ham savobi bordir. Ularning barchasi savob olishg‘aydir, biriniki biridan kam 
bo‘lmag‘aydir”
328
, ‒ deya oilaviy munosabatlarni mustahkamlashda xayr-
ehsonning ahamiyatiga e’tibor qaratadi. 
Bu xususida Rizouddin ibn Faxruddin “Millatlar sharafini yuqori martabaga 
ko‘taradigan narsa millionlar ila sanalmoqda bo‘lgan askarlaru dunyoda eng buyuk 
va zo‘r bo‘lgan kemalar emas, balki eng oz e’tibor beradiganimiz, yo bo‘lmasa, 
hech bir zamon e’tibor bermasdan keladiganimiz bo‘lmish oiladir”
329
, – deya 
oilalarga e’tibor qaratish orqali ijtimoiy muammolarga yechim izlaydi. Va “Tul 
qolgan xotunlarga, keksa va ojiz bo‘lgan zaifalarga istiqomat qiladigan joy 
hozirlash, ota-onasidan ajralib, yetim qolgan bolalarga hunar o‘rgatish haqida bola 
g‘ayrati qadar bo‘lsa ham, g‘ayrat etilmangani va bunday joylarda eshik ochib 
turuvchilarga berilishi kerak mablag‘ berilmagani holda”
330
mablag‘larini o‘rinsiz 
va maqsadsiz sovuradiganlarni keskin tanqid qiladi. Shuningdek, ota-onani 
qadrlash va ulug‘lash lozimgini ta’kidlab: “Ota-ona bu dunyodan o‘tganlarida 
ularga xayri duo qilmoq, sadaqa-yu ehson va boshqa yaxshi ishlar bilan ruhlarini 
shodlantirmoq bolalarning ulug‘ burchlaridandur”
331
, – deb yozadi. Bundan 
tashqari xalqimizga xos bo‘lgan azaliy qadriyat, ya’ni qo‘shnichilik munosabatlari 
bo‘yicha ham qimmatli fikr-mulohazalar uchraydi. Jumladan, bu borada Rizouddin 
ibn Faxruddin shunday munosabat bildiradi: “Qo‘shnilar haqqi shariat qoshida 
ulug‘ bo‘lganidan qo‘shniga hurmat ko‘rsatmoq, xasta bo‘lganda yordam bermoq, 
mahramlaridan ko‘z yummoq, moliga qo‘l uzatmoqdan saqlanmoq oila uchun 
ulug‘ burchdir. Qo‘shni haqqi yolg‘iz aziyat bermaslik bilan emas, balki uning 
aziyatlariga chidab, hamisha go‘zal muomalada bo‘lmoqlik bilan ado etilar”
332
.
Amir Temur va temuriylar davrida ham beva-bechoralar, gadolar, mayib-
majruhlarni ijtimoiy xizmat ko‘rsatish tadbirlariga katta ahamiyat berib kelingan. 
Bunda ijtimoiy ish g‘oyasining asosida islom dini ta’limoti, uning taomillari va 
qoidalari yotadi. 
Bu borada “Temur tuzuklari”ni qunt bilan mutolaa qilsak, unda ijtimoiy ish 
mezonlariga alohida e’tibor bilan qaralganligining guvohi bo‘lamiz. “Qaysi 
mamlakatni zabt etgan bo‘lsam, o‘sha yerning obro‘-e’tiborli kishilarini aziz 
tutdim, sayyidlari, ulamolari, fuzalo va mashoyixiga ta’zim bajo keltirdim va 
327
 Ўша манба. – Б. 403. 
328
 Ал-Бухорий Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил. Ҳадис: 4 китоб, 1-К. Ал – Жомиъ ас-Саҳиҳ (Ишонарли