Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

«Parvardigoringiz, yolg‘iz 
Uning o‘ziga ibodat qilishlaringizni hamda ota-onaga yaxshilik qilishlaringizni 
amr etdi. Agar ularning birovi yoki har ikkisi sening qo‘l ostingda keksalik yoshiga 
yetsalar, ularga qarab “uf” dema va ularning so‘zlarini qaytarma! Ularga 
(doimo) yaxshi so‘z ayt. Ular uchun mehribonlik bilan, horlik qanotini past tut – 
hokisor bo‘l va: “Parvardigorim, meni ular go‘daklik chog‘imda tarbiyalab 
o‘stirganlaridek, Sen ham ularga rahm-shafqat qilgin”, deb haqlariga duo qil”
320
 Самаров Р. “Авесто”: аёл ва оила масаласи // Ўзбекистон иқтисодий ахборотномаси. 1999, №8Б.58-60. 

---

234 
(Isro surasi, 22, 24 oyatlar)
321
, Baqara surasi, 83-oyatida esa: 
“Va odamlarga 
yaxshi gaplar ayting”,
– deya ko‘rsatilgan.
322
Islom olamida Qur’oni Karimdan keyingi ikkinchi muqaddas kitob Hadisi 
Sharifdir. Sharif degan so‘z arabcha bo‘lib, sharafli, aziz, qadrli degan ma’nolarni 
anglatadi. Qur’oni Karimni Kalomi Sharif deb ham ataydilar. Shuningdek, sharif 
unvoniga sazovar bo‘lgan shaharlar ham bor: Shom, Bog‘dod, Quddus, Mozor, 
Buxoroyi sharif. Muhammad alayhissalomning aytgan gaplari, qilgan ishlari, 
shuningdek, payg‘ambar alayhissalom boshqalarning biror ishini ko‘rib, uni ma’n 
qilmagan bo‘lsalar, shularning hammasi sunnat hisoblanadi. Bular haqidagi dalolat 
esa hadisdir. 
Imom Buxoriy payg‘ambar alayhissalomning 600 ming hadislarini jamlab, 
shulardan 300 mingini yodlagan. O‘zlarining to‘rt jilddan iborat “Al-Jomi’ as-
sahih” (Bu asar “Sahihi Buxoriy” nomi bilan ham mashhur), ya’ni “Ishonchli to‘p-
lam” nomli kitoblariga 7275 hadisni sahihx deb dalillar asosida isbotlab 
kiritganlar. 
Olimlarning ta’kidlashicha, “Al-Jomi’ as-sahih” da fiqh, islomiy 
marosimlar, axloq-odob, ta’lim-tarbiya haqida, shuningdek, o‘sha davr tarixi va 
elshunosligiga doir ma’lumotlar kiritilgan. 
Imom Buxoriyning “Al-Jome’ as-sahih” asarida ijtimoiy ishning an’anaviy 
usullariga doir mulohazalar uchraydi. Ulardan ayrimlarini shu o‘rinda keltirib 
o‘tishni joiz deb topdik. Masalan, “Eng avvalo, oilangga sadaqa berg‘il (oilangni 
boqg‘il)! O‘zidan orttirib qilingan sadaqa – eng yaxshi sadaqadir!”
323
deyilsa, “Ey 
iymon keltirgan bandalar, peshona teri birlan topgan mablag‘laringizdan va biz 
sizlarga yerdan undirib berayotgan ne’matlardan sadaqa aylab turingiz!”
324
– 
deyiladi. Demak, insonlarni saxovatpeshalikka va saxiy bo‘lishga undaydi. 
“Yaxshilik qilmoq yo‘liga o‘tib, yomonlikdan qaytsin, ana shuning o‘zi 
uning sadaqa qilganidir!”
325
– deya esa insonlarni bir-birlariga yaxshilik qilishga va 
yomonlikdan qaytishga undaydiki, bu esa xalqimizga xos qadriyat sifatida 
ulug‘lanib kelingan. Bu borada Abdulla Avloniy shunday degan edi: «Bu sanagan 
yomon xulqlarning fanoliqlarini, yuqorida sanagan yaxshi xulqlarning go‘zalligini 
insof muvozanasi ila o‘lchab, vijdon muhokamasi ila ta’qiqlab, yaxshilarini tinglab 
amal qilmak, yomonlarini anglab, hazar qilmak, lozimdur. Zeroki, insonning izzati, 
dunyoning lazzati yaxshi so‘zlarni eshitub va ko‘rub hissa olmak, yomon va 
zararliklarini o‘qub, bilub, o‘zini tiymak, qo‘ldan kelgancha xalq va millat 
foydasiga tirtishmak va bu fano dunyodan yaxshilik otini olub ketmakdadur»
326
. 
Ma’lumki, birovni haqqini yemaslik, faqir va kambag‘allarga mehr va 
g‘amxo‘rlik qilish kabi odatlarga doir mulohazalar ham uchraydi. Bu haqda Al-
Buxoriy quyidagicha yozadi: “Mol dunyosini miskin, yetim va musofirlarga 
321
 Қуръони Карим. - Тошкент: Чўлпон, 1992. – Б. 367. 
322
 Қуръони Карим. - Тошкент: Чўлпон, 1992. – Б. 168.