Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

2.10.
 
O‘rgimchaksimonlar (Arachnoidae) sinfi 
O‗rgimchasimonlar quriqlikda yashashga moslashgan 4 juft oyoqqa 
ega bo‗lgan bo‗g‗im oyoqlillar bo‗lib 70000 dan ortiq turi fanga ma‘lum. 
Tuproqda bu sinfning o‗rgimchaklarining vakillari yashaydi. 
Oribatei-
oribatidalar 
turkumi qolqondor kanalalar ichida eng yirigi 
bo‗lib qalin qalqoni, va nafas olish organi traxeyasining borligi tufayli 
muhitning har xil 

---

41 
sharoitga chidamli. Bu ularning keng tarqalishiga va turlar soninig ko‗p 
bo‗lishiga olib kelgan. Oribatidalar 
barcha iqlimiy tuproqlarida 
uchraydi.Ular oyoqdumlilar singari nam o‗rmon mintaqasida o‗rmon 
to‗shamalarinig qatlamlarida yashaydi. Kanalar va oyoqdumlilar ekologik 
jihatdan soprobiont, yirtqich va o‗simlikxo‗rlarguruhiga bo‗linadi.Yirtqich 
kanalar oyoqdumlilar, boshqa kanalar, enxitreidlar va boshqa mayda 
hashoratlar bilan oziqlanadi. Qolqondor kanalar ichida zamburug‗larning 
gifalari, tuproq achitqilari, bakteriyalarning sporalari, o‗simliklarning 
changdonlari, lishayniklar va suvo‗tlarini is‘temol qiluvchi polifaglari ham 
uchraydi.Tuproq 
kanalarining 
vakillari, 
oyoqdumlilar 
va 
imillab 
yuruvchilar bilan birga tuproq mikrofaunasini tashqil etadi. Kanalarning 
tuproqdagi biomassasi 1 - 2 g/m
2
tashqil etadi. Ularning soni tuproqning 
mexanik tarkibiga va suv rejimiga bog‗liq. Engil va qum tuproqlarda ular 
tuproqning yuza qatlamida, haydaladigan yerlarda esa tuproqning 
haydalma qatlamida ko‗p bo‗ladi. 
Bo‗g‗im 
oyoqlilarning- 
o‗rgamchak,zahkash,ko‗p 
oyoqlilar,hashorotlar kabi boshqa turlari tuproq hayvonlarining mezafauna 
guruhiga kiradi. 
Arachnea
-
o‗rgimchaklar turkumi faqat quriqlikda yashovchi 20 000 
dan ortiq turni o‗z ichiga oladi. Yer yuzining barcha qitqalarning 
quriqliklari va orllarida,tog‗ va vohlarda, cho‗l va o‗rmonlarida tarqalgan. 
Asosan tropik mintaqalarda keng tarqalgan masalan: Braziliyada 2500 tur, 
SHimoliy yarim sharlardagi Grenlandiyada 
50 tur va h.z. MDH davlatlari hududida 1000 yaqin turlari 
uchiraydi.Ba‘zi o‗tloqlarning 
bir
metr 
kvadratida 
100
tagacha
individlarni uchratish mumkin.O‗rgimchaklar
yaylovlarda shudgorlanadigan yerlarga
nisbatan
ko‗p bo‗ladi.Ular o‗rgamchak iplari yordamida hovo orqali 
tarqaladi 
Ko‗pchilik o‗rgimchaklar tuproqda in qurib yashaydi. Inlari 
har xil chuqurlikda bo‗lib, inning og‗zini voronkasimon, naysimon yoki 
qopqoq shakldagi o‗rgimchak to‗ri yopib turadi O‗rta Osiyo dasht va 
cho‗llarida Lycosa singoriensis- biy Ya‘ni tarantul tarqalgan. Biy eng 
yirik o‗rgimchak bo‗li uzunligi 35-40 mm.CHo‗l va saxro zonalarida yirik, 
30 smdan 1m gacha chuqurlikda vyertikal in quradi. Odatda tarantula yer 
osti suvlari 

---

42 
ancha chuqur joylashgan tuproqda uchraydi shuning uchun ular saxroda 
yer osti suvlvrining joylashishida indekator hisoblanadi. 
Myriapoda
- Barcha ko‗p oyoqlilar quruqlik hayvonlari bo‗lib ko‗p 
vaqtini tuproqdagi inlarida yoki o‗simlik qoldiqlari orasida yashirin 
o‗tkazadi.Ularning 
eng 
kichiklarining 
uzunligi 
1,5-2mm 
yirik 
geofillarining o‗lchami 10-15smgacha bo‗ladi. Ko‗p oyoqlilar taksonomik 
birlikka ko‗ra bo‗g‗imoyoqlilar-Myriapoda sinfiga kiradi. Ularning tanasi 
ikki –bosh va uzungavdaga bo‗linadi.Tuproqda Diplopoda-ikki juft 
oyoqlilar turkumidan simqurtlar,mingoyoqlilar va zirxlilar keng tarqalgan.