Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

5.7.
 
Biotik jamoning tuzilish va bog‘lanish tiplari. 
Zoomikrobiologik kompleks
. Zoomikrobiol kompleks-deb tuproqda 
va 
o‗rmon to‗shamasida umirtqasiz hayvonlar bilan soprotrof 
mikroorganizmlarning qalin aloqada bo‗lishiga aytiladi. 
Mikroorganizmlar hayvonlarning faqat tana yuzasida emas balki 
ularning ichki organlar sistemasining komponentlari hisoblanib kavsh 
qaytaruvchi umirtqali hayvonlarning shirdonida, umirtqasiz hayvonlarning 
hazim qilish organlar sistemasida ko‗plab bo‗ladi. Ba‘si bir jamo bo‗lib 
yashovchi hashoratlar o‗zlarining uzoq davom etgan evolyusion 
jarayonlarida mikroorganizmlar bilan mutalistik ham jamo bo‗lib 
yashashga moslashganlar ular bir birisiz yashayolmaydilar. Masalan 
Markaziy Amyerikada yashovchi barg qirqar chumoli va ba‘zi bir termitlar 
o‗zlarining yer osti inlarida parchalangan barg qoldiqlari yoki 
ekskrementlarining yuzasida ―zamburig‗ 

---

144 
bog‗‖larini barpo etadilar. Zamburig‗li oziqasiz bu hasharotlar yashay 
olmaydi. Rossiyaning o‗rmonlarida keng tarqalgan 
Formica rufa –
cariq 
o‗rmon chumolisining inida 
Debaryomyces 
turkumiga mansub achitqilar 
bo‗ladi, bu achitqilar chumolilarsiz yashay olmaydi. Ba‘zi po‗stloqxo‗r 
qo‗ng‗iz va yog‗och zarar kunadalari, tuxim qo‗yadigan po‗stloqlar 
orasidagi izlariga zamburug‗larni o‗stiradi va tuxumdan chiqqan lichinkasi 
zamburug‗ gifalari bilan oziqlanadi. 
Tuproq hayvonlarining yakka o‗zi o‗simlik qoldiqlarini parchalay 
olmaydi, parchalanishning har xil bosqichlarida mikroorganizimlar ishtirok 
etadi. Ushbu komleks jarayonida hayvonlar o‗simlik qoldiqlarining 
sturuturaviy tuzilishini buzib, mexanik parchalab, muhidda va o‗zlarining 
ichaklarida, ekskrementlarining yuzasida mikroorganizimlarning o‗sib 
ko‗payishi uchun qulay sharoit yaratadi. Oshqozon ichakda parchalangan 
o‗simlik qoldiqlarini, mikroorganizmlar oson parchalaydilar va oson 
o‗zlashtiradilar.Tuproqqa nisbatan hayvonlarning ichki tana bo‗shlig‗i 
geterotrof mikroorganizmlarning o‗sishi, rivojlanishi uchun zarur bo‗lgan 
doyimiy gidrotermik sharoitga, konsentirlangan substarga, mineral 
birikmalarga, vitaminlarga va almashtirilmaydigan amino kislotalarga boy 
bo‗ladi. 
Umurtqasiz hayvonlar tana o‗lchamining kichirayib borishi bilan ular 
oziq rasionida mikroorganizimlar miqdori ortib boradi. Mezofauna 
vakillari ( zahkash va simqurt)ning oziq rasionining 20-30% ni 
mikroorganizmlar tashqil qilsa, ushbu ko‗rsatkich mikroartropodalarda 60-
70%ni tashqi qiladi, ko‗pchilik tuproq sodda hayvonlarinig asosiy ozuqasi 
mikroorganizmlar hisoblanadi. 
Mezafauna o‗zlari is‘temol qiladigan organik moddalarning 8-10% ni 
mineralizasiyalaydi. 
Ularing 
ekskrementlari 
bilan 
muhitga 
mikroorganizimlar tomonidan o‗zlashtiriladigan moddalar almashinuvinig 
gazsimon va suyuq mahsulotlari tushadi. Mayda bo‗g‗imoyoqlilar tuproqda 
va to‗shamalarda organik moddalarning oqimini taminlab, soprotrof 
mikroorganizlar sifat va miqdorni boshqarib turadi. 

---

145