Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

5.4.
 
Tuproq hosil bo‘lishining biologik jarayonlari. 
Tuproq hosil bo‗lish jarayoni harorat , suv, havo ishtirokida 
tabiatda moddalar kichik biologik va katta geologik aylanishining o‗zaro 
ta‘sirida yerning yuza qismida har xil birikmalarning parchalanishi va 
aralashishning murakkab 

---

138 
hodisalar yig‗indisidir. Ushbu hodisalarning har bir sharaoitda o‗ziga xos 
kechishi va bosqichlarda o‗tishi muayyan bir tuproq tiplarining hosil 
bo‗lishini ta‘minlaydi. 
Har bir tuproq tipining hosil bo‗lishini umumiy, xususiy va maxsus 
jarayonlarga bo‗lish mumkin. Umumiy jarayonlarga organik moddalarning 
tushishi va chirishi, tuproqda moddalarning biologik akkumulyasiyasi va 
chiqib ketishi, minerallarning parchalanishi va sintezlanishi. Tuproq tipi 
uchun xususiy jarayonlar- gumusning hosil bo‗lishi va to‗planishi, 
birlamchi minerallarnig prchalanishi va ikkilamchi minerallarning hosil 
bo‗lishi.Xususiy 
tuproq 
hosil 
bo‗lish 
jarayonlari 
mikro 
va 
makrojarayonlarga bo‗linadi. Makrojarayon butun bir tuproq qatlamini 
qoplab oladi va tuproq profilining shakillanishiga olib keladi. Mikrojarayon 
esa ma‘lum bir mikrozonani, alohida qatlamni yoki mikrobiologik 
yaralmalar uchun xaraterlidir. Profilning bir genetik qatlami uchun xos 
mezojarayonlar ham kuzatiladi. 
S.A.Zaxarov, S.S.Neustruev, B.B.Polinovlar elementar tuproq hosil 
bo‗lish jarayoni( ETHJ yoki EPP) ta‘rafdorlaridir.I.P.Gyerasimov 
elementar tuproq hosil bo‗lish jarayonini 13 taga ajratadi, hozirgi olimlar 
ko‗proqqa bo‗ladilar. Elementar deyilishi, g‗ishlar yig‗indisidan butun bir 
bino barpo qilingandek, ushbu jarayonlar yig‗indisidan butun bir tuproq 
hosil bo‗lish jarayoni shakillanadi. 
T.V.Aristovskiy elementar tuproq hosil bo‗lish jarayoning anologi 
elementar tuproq-biologik jarayonni taklif qiladi. Elementar tuproq-
biologik jarayon: 1)tuproq qatlamida va uning yuzasida organik 
moddalarnig 
parchalanishi, 
2)gumusning 
hosil 
bo‗lishi, 
3)mikroorganizmlar 
tomonidan 
gumusning 
parchalanishi,4)tuproq 
mikroorganizmlari va ularning metoboltlari ta‘sirida tuproq hosil qiluvchi 
jinslar minerallari sturuturasining buzilishi, 5) mikroorganizlar tomonidan 
minerallarning hosil bo‗lishi. 
Yuqorida ko‗rsatilgan jarayonlar barcha tuproqlarda har xil darajada 
kechadi,undan tashqari ayrim tuproq tiplari uchun xos xususiy tuproq hosil 
bo‗lish jarayonlari ham kuzatiladi. T.V.Aristovskaya bularga gleeylar, 
orshteynlar, tuzlar va boshqa yangi yaralmalarning hosil bo‗lishini kritadi. 

---

139 
Tuproq biotasi: 1)o‗simlik qoldiqlarining chirishi va to‗shamanig 
hosil bo‗lishi, 2)gumusnig hosil bo‗lishi va parchalanishi,3) minerallarning 
emirilishi va yangi minerallarnig hosil bo‗lishi jarayonlarida ishtrok etadi.