Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Tuproqning qattiq fazasi
-mikroorganizmlar yashashi uchun muhim 
ahamiyatga ega bo‗lgan muhit hisoblanadi.Tuproq zarrachalarining sirtqi 
yuzasiga gumus, organo-mineral kolloid birikmalar, Sa, Mg va boshqa 
kationlar, 
kabi 
oziq 
elementlar 
zahirasi 
to‗plangan. 
Ularning 
konsentrasiyasi, tuproq eritmasidagidan bir necha barobar ko‗p. Tuproqda 
yashovchi bakteriyalarning 80-90%, tuproq agregatlarining sirtqi yuzasiga 
yoki ichiga joylashgan. Tuproq zamburug‗larining sporasi yirik 
zarrachalari yuzasida uchrasa, gifalari organik substratlarda rivojlanadi. 
Ayrim zaburug‗larning sporalari agregatlar ichida joylashadi.Agregatlararo 
bo‗shliqda mikroorganizmlar bilan birga tuproq mikrofaunasi xayot 
kechiradi.Tuproqning 

---

135 
qisman suv bilan to‗lgan bo‗shliqlarida va g‗ovakliklari bo‗ylab 
nematodalar harakatlanadi. 
Organizmlarning yashashi uchun tuproqning qattiq fazasi getrogen 
va mozaik muhit hisoblanadi. Qattiq faza tarkibiga mineral va 
orgonomineral birikmalar kiradi. Birlamchi va ikkilamchi minerallarning 
nurashidan hosil bo‗lgan juda mayda minerallar, juda katta hajm sathga ega 
bo‗ladi, masalan loy minerallarning sathi 100m
2
/g, bo‗lsa qatlamli loy 
minerallar sathi 800m
2
/g ga teng bo‗ladi. Bunday katta sathga 
adsorbsiyalangan mikroorganizmlar ularni yuvilib ketishdan saqlaydi va 
moddalarning tuproq bo‗ylab aylanishini ta‘minlaydi. 
2.
 
Tuproqning suyuq fazasi
-tuproq kapillyarlaridagi va zarrachalar 
yuzasidagi pardasimon suvdan iborat. Tuproqning to‗liq nam sig‗imida, 
uning barcha g‗ovakliklari va kapillyarlari suv bilan to‗lgan bo‗ladi. 
Tuproq mikroorganizmlarining rivojlanishida uning suv bilan to‗lgan 
kapillyarlarining o‗lchami muhim ahamiyatga ega. Tor Ya‘ni ingichka 
kapillyarlarda mikroorganizmlar ko‗paya olmiydi va metobolizim 
jarayonlarini amalga oshira olmaydi. Tuproq namliga ma‘lum miqdorda 
bo‗lgandagina yashay oladi, o‗sadi, ko‗payadi va rivojlanadi. 
Tuproqdagi suvning faolligi 
av-
deb tuproq eritmasi yuzasidagi bug‗ 
bosimining toza suv yuzasidagi bug‗ bosimi nisbatiga aytiladi. Suvning 
faolligi 
kichik 
bo‗lishi 
mikroorganizmlarining 
rivojlanishini 
sekinlashtiradi.Suv faolligi