Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

3.
 
Tuproqning gaz fazasi
-tuproqning suv bilan to‗lmagan g‗ovaklik 
va bo‗shliqlaridagi havo hisoblanadi. Tuproq g‗ovakligi uning umumiy 
hajmining 25- 70% tashqil qiladi. Tuproq tarkibidagi havo miqdori, uning 
namlik darajasiga bog‗liq bo‗lib-tuproqdagi suv va havo bir-biriga 
antogonist hisoblanadi. Tuproq havosi tarkibi atmosferat havosi tarkibidan 
farq qiladi, bu farq tuproqda borayotgan biokimyoviy 

---

137 
jarayon va atmosferat bilan gaz almashinishiga bog‗liq. Atmosferat va 
tuproq o‗rtasidagi gazlar almashinuvi asosan O
2
ning yutilishi va SO
2
ning 
ajralib chiqishi bilan boradi, bu tuproqning nafas olishi deb ataladi. Tuproq 
nafas olishining asosida organik moddalarning mikroorganizmlar 
tomonidan mineralizasiyalanishi yotadi. 
Tuproq havosi tarkibida CO
2
ning miqdori atmosferat havosidagidan 
10-100 barobar ko‗p bo‗ladi va O
2
miqdori ancha kam. Atmosferat havosi 
tarkibida CO
2
miqdori 0.03%, tuproqning yuqori qatlamidagi havo 
tarkibida CO
2
miqdori 0.3-1.5% bo‗lsa, 20-30 sm qatlamidagi miqdori 2.0-
3.0% ga etadi. Suv bosgan yerlarda tuproq havosi tarkibidagi CO
2
miqdori 
10%. Sho‗rxoklarda Ya‘ni pH-10 bo‗lgan tuproq havosi tarkibida CO
2
bo‗lmaydi. Tuproq havosi tarkibidagi O
2
ning miqdori 0-20% atrofida 
bo‗ladi. 
Kislorodga bo‗lgan munosabatiga qarab mikroorganizmlar-aeroblar, 
obligat, fakul‘tativ, anaeroblar hamda mikroaeroblarga bo‗linadi. Agar 
tuproqning aeroblik darajasi rN
2
deb hisoblaganda aeroblar O
2
miqdori 10-
35 da bo‗lsa anaeroblar 0 dan 30 oralig‗ida bo‗ladi. 
Ko‗pchilik 
tuproq 
mikroorganizmlari 
CO
2
ning 
yuqori 
konsentrasiyasida ham yashay oladi. Masalan tuproq sionabakteriyalari 
uchun CO
2
miqdori 1% optimal hisoblansa, ba‘zilari uning miqdori 12% 
etganda hayot faoliyatini to‗xtatadi. Tuproq havosida CO
2
miqdorining 
ortib borishi mikroorganizmlarning rivojlanishi va morfologiyasiga ta‘sir 
ko‗rsatadi: ba‘zi bir bakteriyalar fibrinlar hosil qila boshlasa oq po‗panak 
zamburug‗i miseliysiz o‗sishga o‗tadi. Tuproqda mikroorganizmlarning 
CO
2
konsentrasiyasiga nisbatan chidamlilik seleksiyasi amalga oshadi. 
Tuproq havosidagi CO
2
miqdoriga nisbatan moslashish 
Penicillium, 
Aspyergillus, Fusarium, Trichodyerma 
zamburug‗larida yuqori bo‗ladi.