Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

av
–bakteriyalar uchun-0.95, aktinomisetlar 
uchun-0.85, zamburug‗lar uchun-0.60 ga teng. Arid mintaqasidagi ayrim 
zamburug‗lar 
av
–0.60 past bo‗lganda xam rivojlanishi aniqlangan. 
Turkmanistonning cho‗l mintaqasi bo‗z tuproqlarida uchraydigan 
Acrothecrum aprcale laboratoriya sharoitida suv faolligi 
av
–0.45 da ham 
rivojlangan. Suvning faolligi 
av
-uchun tuproq eritmasining konsentrasiyasi 
muhim hisoblanadi va 
o‗rtacha 0.05-0.5g/100 ml da bo‗ladi. YOzda tuproq 
yuzasidan suvning ko‗p bug‗lanishi tufayli tuproq eritmasi konsentrasiyasi, 
kuzdagiga nisbatan yuqori bo‗ladi. Tuproq eritmasi tarkibida mineral, 
orgono-mineral va organik moddalar bo‗ladi. Bu 

---

136 
moddalar nisbati har xil tuproq tiplarida, hatto gorizontlarda va mavsumda 
ham bir xil bo‗lmaydi. Tuproqning yuqori qatlamida organik modda 
miqdori, quyi qatlamga nisbatan yuqori bo‗ladi. Mineral elementlardan 
azot va fosfor minimum miqdorda bo‗ladi, kaliy esa tuproqning qattiq 
fazasi 
tarkibida 
bo‗ladi. 
Tuproqda 
o‗simlik, 
hayvon 
va 
mikroorganizmlarning yaxshi o‗sishi va rivojlanishida, tuproq eritmasidagi 
mikroelementlar miqdori katta ahamiyatga ega. Molibden azotofiksasiya 
jarayonini tezlashtirsa, uran va radiyning minimum miqdorda bo‗lishi 
mikroorganizmlar faoliyatini stimullashtiradi, bor nitrifikasiya jarayonini 
tezlashtiradi, rux, marganes va mish‘yak sodda hayvonlarning 
rivojlanishiga ta‘sir ko‗rsatadi, og‗ir metallardan qo‗rg‗oshin, simob, 
kadmiy 
azotofiksasiyani sekinlashtiradi va 
mikroorganizmlarning ko‗payishini to‗xtatadi. 
Tuproq eritmasi tarkibida o‗simlik ildizlari va mikroorganizmlar 
hayot faoliyati natijasida ajratiladigan vitaminlar, fermentlar, auksinlar, 
gibberellin kabi fiziologik faol organik birikmalar tuproq organizmlarining 
o‗sishi, rivojlanishi, ko‗payish va yashashiga katta ta‘sir ko‗rsatadi. 
Bunday organik birikmalar rizosfyerada ko‗plab bo‗ladi. 
Tuproq eritamsi bilan osmotik bosim tushunchasi bog‗liq bo‗lib, u 
o‗rtacha 50 dan 500 kPa gacha bo‗ladi. Tuproq qancha quruq bo‗lsa, tuproq 
eritmasining bosimi shuncha yuqori bo‗ladi. Tuproqning yuqori osmotik 
bosimida yashovchi galotolyerant va golofil mikroorganizmlar ham tuproq 
biotasi tarkibida uchraydi. Bunday muhitda yashovchi bakteriyalardan 
keng tarqalganlari 
Bacillus mycoides va Azotobactyer chroococum 
lar 
hisoblanadi. O‗rta Osiyo tuproqlarida ammonifikasiya jarayoni 8000 kPa 
da ham borsa, nitrifikasiya jarayoni esa to‗xtaydi.