Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Parazitizim- 
har xil to‗rga mansub organizimlarning o‗zaro 
munosabatlarining shakli bo‗lib, bunda bir organizim ikkinchisidan 
yashash muhiti va ovqat manbayi sifatida foydalanadi. Masalan zang 
zamburig‗i g‗alladoshlarning poya va gulida, qorakuya zamburig‗i gulida 
parazitlik qiladi. Entomopatogen bakteriyalar gurihidan 
Bacillus cyereus 
va 
Bfcillus thuringiensis 
tut ipak qurtining teri yuzasida parazitlik qiladi. 
Tuproqda 
yashovchi 
tipik 
parazit 
bdellovibrionlar 
hisoblanadi. 
Bdellovibrio bacterio vorus tuproqdagi yirik bakteriyalar hujayrasi ichiga 
krib olib, xo‗jayin hujayrasi ichida ko‗payadi. 
Yirtqichlik. 
Tuproq muhitida yirtqichlik asosan hayvonlar va 
mikroorganizmlar o‗rtasida bo‗ladi. Amyoba-bakteriya xujayralari, suv 
o‗tlari, achitqilar bilan oziqlanadi. Yirtqich nematodalar-o‗zidan kichik 
hayvonlar 
va 
mikroblar 
bilan 
oziqlanadi. 
Kanalar-oyoqdumlilar, 
nematodalar, enxeteridlar bilan oziqlanadi. Mikroorganizmlarda oziq orqali 
bog‗lanish birmuncha boshqacharoq Ya‘ni metobiotik substratdan 
foydalanish yoki substrat uchun kurash, yoki ikki organizmning bir vaqtda 
bitta substratni tezroq tugatishi.(sintrofiya) 
Oziqa uchun kurashda-tez ko‗payish asosiy kinetik parametr 
hisoblanadi. Bir xil muhitda bir xil oziqa bilan oziqlanadigan 
organizmning qaysi biri tez ko‗paysa kurashda o‗sha g‗olib keladi. 
Mikroorganizmlar 
olamida-sintrof 
va 
metobiotik 
aloqalar, 
bog‗lanishlar keng tarqalgan. Metobiotik bog‗lanishda bir organizmning 
hosil qilgan mahsulotlari bilan oziqlanadi. Masalan sellyulozaning 
parchalanishi azotofiksasiyalovchi mikroorganizmlar kompleksi ishtirokida 
oson boradi. 
Simbioz
-ijobiy bog‗lanishlar bo‗lib, uning mutalizim, sinokiya va 
komensalizim ko‗rinishlari bor. 

---

147 
Mutalizm
-o‗zaro biologik bog‗lanishning bir shakli bo‗lib, bunda 
birga yashashdan xar ikkala organizm xam foyda ko‗radi. Mutalizmga 
misol qilib lishayniklar, tuganak bakteriyalar, mikoriza va boshqalar misol 
bo‗la oladi. 
Bo‗g‗imoyoqlilar rikkesiya, bakteriya, achitqilar va sodda hayvonlar uchun 
obligat simbiontlar hisoblanadi. Mutalizmning bir ko‗rinishi hamtovoqlik 
hashoratlar bilan zamburug‗lar o‗rtasida bir muncha yaxshi rivojlangan 
Masalan Markaziy Amyerikada yashovchi barg qirqar chumoli va ba‘zi bir 
termitlar o‗zlarining yer osti inlarida parchalangan barg qoldiqlari yoki 
ekskrementlarining yuzasida ―zamburig‗ bog‗‖larini barpo etadilar. 
Zamburig‗li oziqasiz bu hasharotlar yashay olmaydi. Rossiyaning 
o‗rmonlarida keng tarqalgan Formica rufa –cariq o‗rmon chumolisining 
inida 
Debaryomyces 
turkumiga mansub achitqilar bo‗ladi, bu achitqilar 
chumolilarsiz yashay olmaydi. Ba‘zi po‗stloqxo‗r qo‗ng‗iz va yog‗och 
zarar kunadalari, tuxim qo‗yadigan po‗stloqlar orasidagi izlariga 
zamburug‗larni o‗stiradi va tuxumdan chiqqan lichinkasi zamburug‗ 
gifalari bilan oziqlanadi. O‗rmon chumolisining ichagida bir hujayrali 
xivchili hayvolar yashadi. Chumoli daraxt yog‗ochligi bilan oziqlanadi, 
lekin uni parchalovchi fermentlar chumoli ichagida bo‗lmaydi. Bu vazifani 
bir hujayrali xivchinli hayvon bajaradi. Chumolilar xivchililarsiz yashay 
olmaydi, xivchinlilar faqat chumolilar ichagidagina yashay oladi. 
Mikoriza- 
o‗simlik ildizi bilan zamburig‗laning hamkorlikda 
yashashi. Mikoriza tushunchasini fanga A.V. Frank kiritgan. Tuzilishiga 
ko‗ra mikorizani har xil ko‗rinishlari bor, lekin tabiatda