Samarqand davlat universiteti I. T. Ergashev, D. S. Normurodov, B. M. Eshonqulov sabzavot ekinlari seleksiyasi

Hosilni yoppasiga yigʻishtirish
usuli
. Eng koʻp qoʻllaniladigan usul boʻlib, 
bunda har bir seleksion namuna ekilgan paykalchaning hosili qoʻlda yoki mashinalar 
yordamida yigʻishtiriladi va maydon birligidagi hosildorlik aniqlanadi. Shuni alohida 
ta‟kidlash kerakki, hosilni yigʻishtirishda navlar, namunalar va paykalchalarning 
hosili bir-biriga qoʻshilib ketmasligi kerak. 
Namuna maydonchalari yordamida hosilni aniqlash.
Ayrim hollarda, 
yoppasiga ekilgan ekinlarning maydoni juda katta boʻlganda (koʻp yillik oʻtlar yoki 
yaylovlar hosildorligini aniqlashda ham) qoʻllaniladi. Buning uchun har bir 
paykalchaning 20-30 joyidan kattaligi 1-5 m
2
boʻlgan namuna maydonchalar olinadi. 
Bu maydonchadan olingan hosil ko`rsatkichlari asosida maydon birligining 
hosildorligi aniqlanadi. 
Chiziqli metr yordamida hosilni aniqlash usuli
. Bu usul bilan qatorlab 
ekilgan ekinlar hosildorligi aniqlanadi. Buning uchun shaxmat tartibda ma‟lum 
qatorlar uzunligidan olingan hosil miqdori hisoblanib, maydon birligi hisobidagi 
hosildorlik aniqlanadi. Bunda gektarida chiziqli metr miqdori aniqlanishi kerak. Bu 
quyidagicha aniqlanadi: masalan, qator orasi 60 sm (0,6 m) boʻlganda bir gektar 
maydondagi chiziqli metrlar uzunligi 16666 m. boʻladi. Ya‟ni, 10000:0.6=16666 ga 
teng. O`rtacha bir namuna chiziqli metrdan chiqqan oʻrtacha hosil 16666 ga 
koʻpaytirilib hosildorlik aniqlanadi.
Hosildorlik, mahsulot tannarxi, yalpi mahsulot qiymati, mehnat unumdorligi, 
sof foyda va rentabellik koʻrsatkichlari sohaning iqtisodiy samaradorligini 
belgilaydi. 

---

103 
Mahsulot birligiga qilingan mehnat va xarajatlarning salmogʻi bilan 
yetishtirilgan yalpi mahsulotning qiymati aniqlanadi. Bu bilan qilingan mehnat 
birligiga qancha koʻp mahsulot ishlab chiqarilsa mehnat unumdorligi shuncha 
Yuqori hisoblanadi. 
Тannarx - mahsulot birligining pulda ifodalanishi bo`lib, xoʻjalik yoki 
tashkilotning shu mahsulotni yetishtirish uchun qilingan umumiy xarajatlarining 
olingan hosil miqdoriga nisbati bilan belgilanadi.
Xoʻjalikning ish sifatini belgilovchi koʻrsatkich tannarx hisoblanadi. Qishloq 
xoʻjaligining har bir tarmogʻida mahsulot tannarxi oʻsimlikshunoslikda mehnatga 
haq toʻlash, urugʻlik material, oʻgʻitlarning taraktor va mashinalarga ishlatilgan 
yoqilgʻi 
va 
moylash 
materiallarining 
qiymati 
texnik 
vositalarning 
ammortizasiyasiga ketgan xarajatlar, umumiy ishlab chiqarish va umumxoʻjalik 
xarajatlari miqdoriga bogʻliq. Еkinning hosildorigi qancha Yuqori boʻlsa va 
qilingan xarajatlar qancha kam boʻlsa mahsulot tannarxi shuncha past bo`ladi, 
mehnat unumdorligi va rentabellik darajasi shuncha yuqori bo`ladi.
Mahsulot birligining ishlab chiqarish uchun qilingan vaqt birligiga mehnat 
unumdorligi deb ataladi.
Xoʻjalik yoki tashkilotning iqtisodiy koʻrsatkichlaridan biri rentabellik 
darajasi boʻlib, rentabellik darajasi mahsulot yetishtiruvchi xoʻjalikning shu 
mahsulotni yetishtirishdan qancha foyda olganligini va ishlab chiqaruvchilarning 
moddiy va ma‟naviy hayot darajasini koʻrsatadi. Xoʻjaliklarda sof foydaning 
sotilgan mahsulotning toʻla tannarxiga boʻlgan nisbatining foizlarda ifodalanishini 
rentabellik darajasi koʻrsatadi. 
Rentabellik darajasi dehqonchilik mahsuldorligi, xoʻjalikning texnika 
vositalari bilan ta‟minlanganlik darajasi, ulardan omilkorlik bilan foydalanish 
darajasi, xoʻjalikni ixtisoslashuvi qilingan mehnat miqdor va boshqa omillarga 
bogʻliq.