Samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi

Surxon davlat qo'riqxonasi. Surxon davlat qo'riqxonasi O'zSSR Vazirlar mahkamasining 445 qaroriga binoan 1986 yil 8 sentyabrda tashkil etilgan. Surxon davlat qo'riqxonasi Surxondaryo viloyatining Shyerobod tumanining shimoliy sharqida joylashgan. Bu qo'riqxona 2 maydondan Payg'ambarorol va Kuchitangitovdan iborat. Payg'ambarorolning umumiy maydoni 3092 gektar, 1986 yil Kuchitangitov Payg'ambarorolga qo'shilib 24554 gektami tashkil etgan. Qo'riqxona maydoni Pomir-Oloy tog' tizmasida dengiz sathidan 150-3150 m balandlikda joylashgan. Surxon davlat qo'riqxonasi umumiy maydoni 24538 gektar qismi Surxondaryo viloyatining Shyerobod tumanida joylashgan. Surxon davlat qo'riqxonasining iqlimi o'zgaruvchan bo'lib, qishda quruq va sovuq havo oqimi Sibirdan va Sharqiy Evropaning markaziy tumanlaridan keladi. O'rtacha oylik harorati qishda 2 dan 3,50 S gacha, yozda maksimum harorat 32 dan 450 S gacha bo'ladi. Maydonning katta qismida jigarrang tuproq bo'lib, jigarrang karbonatli tuproqlar 2-4 % gacha chirindiga ega. Yuqori hududda 2000 metr balandlikda tuproqlar 5-12 % chirindiga ega. Hozirgi kunda Kuchitangitovda esa 578 turli o'simliklar mavjud. Shundan 22 turga yaqini Respublikaning «Qizil kitobi» ga kiritilgan. QO'riqxona maydonida doimiy va vaqtinchalik suv havzalari mavjud bo'lib, mayda irmoqlardan tashkil topgan. Ulaming yirikrog'i Laylak irmog'i bo'lib, boshlang'ich nuqtasi qo'riqxonaning shimoliy chegarasidir. Bu irmoq suvi Boysunning Katak qishlog'ida to'xtaydi. Qo'riqxona hududida 7 xii maydon ajratilgan: 1. Archazorlar. Ushbu maydon ko'p archa poyasiga ega bo'igan o'rmonzorlar bilan tavsiflanadi. O'rmonzordagi daraxtlar ostida o'suvchi tikanli bodom, namatak, tog' qizilchasi kabi o'simliklardan iborat, ular yakka-yakka yoki qalin bo'lib o'sadi. Tog' butalari, tikanli bodom, namatak, tog' qizilchasi va boshqalardan iborat. 2.Tog' butalari maydoni. Ular tarkibiga tikanli bodom, kurchavka, namatak, tog' qizilchasi kiradi. Etarlicha balandlikda butazorlar qalin o'sib himoya va yashirinish uchun maydonlar hosil qiladi va bo'ri, tulki, bo'rsiq, to'ng'iz, quyon va boshqa hayvonlar uchun uya qurishga sharoit yaratadi. Yong'oqzorlar maydoni umumiy maydonning 20 % dan kam bo'lmagan hududni tashkil qiladi. Bu yerda Buxoro bodomi, oddiy yong'oq, olma, oJcha, do'lana va boshqalar o'sadi. Ushbu daraxtlarning bo'lishi ko'pdan ko'p hayvonlarning ozuqa bazasida ahamiyatini belgilaydi. 3. Cho'l maydoni. Bu hududga cho'l va o'tzorlar kiradi. 4. Kam uchraydigan yoki umuman o'smaydigan buta va daraxtlar kirishi mumkin. 5. Qoyalar. Bu maydonda yalang'och qoyalar yoki yirik o'pirilishlardan hosil bo'lgan toshlardan iborat daraxt va butalar bu maydonda o'smaydi yoki bitta yarimtasi uchrashi mumkin. O'tlar ma'lum joylardagina o'sadi. Ba'zi joylarda esa o'rtacha qalinlikda o't qoplamlari uchraydi. 6. Toshloqlar. Toshloqlar kichik jarlardan yalong'och toshli qoyalardan va soya tushgan toshlardan iborat. Daraxt va butalar bu yerda o'smaydi, o't qoplami esa 20%dan oshmaydi. 7. Foydalaniladigan yerlar: Qurilishlar, ko'chalar, uylar.