Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti umumiy fizika va magnetizm kafedrasi

Miqdor o’zgarishini sifat o’zgarishiga

olib kelishi.
Fizik hodisalarning barchasida falsafaning asosiy qonunlaridan biri miqdor o’zgarishini sifat o’zgarishiga olib kelishini ko’rish mumkin. Masalan, yadro atrofida elektronlar sonini ortib borishi bilan atomning fizik va ximiyaviy xususiyatlari o’zgarib boradi. Moddalarning ichki energiyasini ortishi bilan ular bir agregat holatidan boshqasiga o’tadi. Elektromagnit to’lqinlar chastotasini ortib borishi bilan yorug’lik kvantining xususiyati (energiyasi, rangi, moddalarda yutilishi, sochilishi va hakoza) ham o’zgarib boradi. Moddalarning haroratini ortib borishi bilan ularda o’zgarish sodir bo’ladi (erish, parlanish, kondensasiya, sublimasiya va hakoza). Gaz yoki suyuqlikda harakatlanayotgan jismga ko’rsatilayotgan qarshilik kuchi F=rvⁿ ko’rinishga ega bo’lib, ushbu ifodadagi n tezlikni ortishi bilan n=1,2,3,… qiymatlarni qabul qila boshlaydi. Matematikada funksiyaning maxsus nuqtalari (bifurkasiya) degan tushuncha mavjud bo’lib, u funksiya holatining keskin o’zgarishini ifodalaydi. Miqdor o’zgarishini sifat o’zgarishiga olib kelishi universal qonun bo’lib, tabiat va jamiyat hodisalarining barcha turlarida namoyon bo’ladi.

5. 
   Qarama-qarshiliklar kurashi va birligi qonuni.
   

Falsafaning bu qonuni tabiat va jamiyatning rivojlanishi uning ichki ziddiyatlari asosida sodir bo’lishligini tushuntiradi. Har bir tabiat hodisasida bu qonunni namoyon bo’lishini ko’ramiz: Materiyaning moddiy va maydon ko’rinishi, yorug’likning zarracha va to’lqin xususiyati, musbat va manfiy zaryadlar, zarracha va antizarracha, ta’sir va aks ta’sir va hakozalar. Qarama-qarshiliklar kurashi va birligini bir medalning ikki tamoni deb tasavvur qilish lozim, ya’ni bu qarama-qarshi xususiyatlar bir-birini inkor etsada, ular bir-birisiz yuzaga chiqmaydi yoki mavjud bo’la olmaydi. Fizika darsida har bir hodisani to’la tasavvur qilish uchun ushbu qonuniyatning bajarilishiga jiddiy e’tibor berilsa, o’quvchilarning olgan bilimi chuqur va mustahkam bo’ladi. Qarama-qarshiliklar kurashi va birligi zarracha va antizarrachalar (ye^-,ye⁺-elektron, pozitron, -neytrino va antinitrino, ^-,⁺-piminusmezon va piplyusmezon, ^-, ⁺-myuminus va myuplyusmezonlar va hakozalar) misolida ham namoyon bo’ladi. Xuddi shuningdek atomning turg’unligini taminlovchi Kulon va markazdan qochma kuchlar, Olam tuzilishini izohlovchi butun olam tortilish kuchi va markazdan qochma kuchlarning qarama-qarshi yo’nalishda bo’lib, birisiz ikkinchisining mavjud bo’la olmasligi qarama-qarshiliklar kurashi va birligiga misol bo’la oladi.





-
Vodorod atomi modeli.

6.