Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti umumiy fizika va magnetizm kafedrasi

2. O’quvchilarda materiya harakati to’g’risida tasavvurlarni shakllantirish.
Materiya doimo harakatda, harakatsiz materiya, materiyasiz harakat ham sodir bo’lmas ekan. Demak, harakat-materiyaning atributi (uning ichki va undan ajralmas xossasi) ekan. Fizika fanini o’qitish jarayonida o’quvchilarga materiya harakatining turli shakllari yoritilib boriladi. Eng avvalo mexanik harakat qonuniyatlari o’rganiladi, so’ngra issiqlik hodisasi moddaning tashkil etuvchi zarrachalar harakati orqali tushuntiriladi. Mexanik harakat ma’lum shart-sharoitda issiqlik harakatiga, issiqlik harakati o’z navbatida mexanik harakatga aylanishi mumkinligi ochib beriladi. Bu o’zaro aylanish jarayonlari energiyaning saqlanish qonuniga bo’ysinadi va bu qonun tabiatdagi, barcha fizik hodisalarni tushuntira oladigan qonun ekanligi yoritilib boriladi. Makroskopik jismlar harakati klassik mexanika qonunlari orqali izohlansa, mikrozarrachalar harakatini kvant mexanikasi tushuntira oladi. Kvant nazariyasiga asosan absalyut nol harorat (t:=-273⁰S yoki T=0) da mikrozarrachalarning nolinchi harakati saqlanib qolar ekan. Bu hodisani Geyzenbergning noaniqlik prinsipi asosida izohlash mumkin: xr~h, agar zarracha harakatda ishtirok etmasa x=0, u holda zarracha impulsi ga teng bo’lib qoladi.


3.Tabiat hodisalarini o’zaro bog’liqligi.
Fizika fanini o’qitish jarayonida tabiatning turli-tuman hodisalari o’rtasida uzviy bog’lanish mavjudligi, ya’ni sababsiz oqibat bo’lmasligi ko’rsatib boriladi. Tabiatdagi barcha moddalar bosim va haroratning ma’lum bir qiymatlarida gaz, suyuqlik va qattiq holatda bo’lishi mumkin. Moddalarning turli agregat holatlarda bo’lishini sababi molekulalar orasidagi bog’lanish bilan tushuntiriladi. O’qituvchi har bir fizik hodisani talqin qilganda uning sababini funksional bog’lanish orqali izohlab berishi lozim. Hodisalar o’rtasidagi o’zara bog’lanish umumiy xarakterga ega bo’lib, u makroskopik jismlar o’rtasida ham mikrozarrachalar olamida ham namayon bo’ladi. Hodisalar o’rtasidagi o’zaro bog’lanish har bir mavzuni yakunlash darsida sistemali yondashuv orqali umumiy qonunniyatni keltirib chiqarish va bu qonuniyatning xususiy hollarini qarab chiqish muhim ahamiyatga ega. Xuddi shunday bog’lanish fizik, biologik va ximiyaviy hodisalarda ham mavjud ekanligini izohlab berish lozim. Hozirda turli fanlar o’rtasida integrasiya jarayoni ketayapti. Natijada: biofizika, fizximiya, astrofizika, geofizika, kosmofizika va kibernetika kabi fanlar yuzaga keldi. Xuddi shuningdek mexanik harakat bilan mikrozarrachalar harakati o’rtasida, makrokosmos (koinot) bilan mikrokosmok (inson) o’rtasida ham o’zaro aloqa mavjud ekanligi aniqlandi.

4.