Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti umumiy fizika va magnetizm kafedrasi

QURILMANING TUZILISHI VA ISHLASHI
Qattiq jismlarning solishtirma issiqlik sigimini aniqlash qurilmasining umumiy ko’rinishi 18.1-rasmda tasvirlangan. Qurilmaning asosiy qismi ka­lorimetr (aralashtirgichi bilan) idishi, turlari ma’lum bo’lgan qattiq jismlar to’plami, termometr, pallali tarozi va tarozi toshlaridan iborat. Shuningdek, tajriba ishida elektr isitgichidan ham foydalaniladi.

18.1- rasm. Tajriba qurilmasining umumiy ko’rinishi:
1 - kalorimetr idishi;2 - kalorimetr aralashtirgichi; 3 - termometr;
4 - tekshiriladigan har xil qattiq jismlar; 5 - tarozi; 6 - tarozi toshlari.


ISHNI BAJARISH TARTIBI
1. Kalorimetr idishi massasi (m_kal) ni va kalorimetr aralashtirgichi massasi (m_aral) ni tarozida o’lchang. va m₁=m_kal+m_aralni hisoblang.
3. Kalorimetr idishiga sovuq suv solib, uni yana tarozida torting (M) va kalorimetrga solingan sovuq suv massasini (m₂ = M - m_k) hisoblang.
5. Kalorimetr idishini kalorimetr ichiga joylashtiring. Kalorimetr ichidagi suvning dastlabki temperaturasi (t₀)ni termometr yordamida o’lchang.
6. Qattiq jismlardan (temir, mis, aluminiy) birini olib massasini tarozida o’lchang, so’ngra uni suvli metall idishga joylashtiring.
7. Suvli metall idishni elektr isitgich ustiga qo’ying. Isitgichni tok manbayiga ulang va suv qaynaguncha kuting. Suvning qaynash temperaturasi normal sharoitda 100°C ga teng bo’lganligi uchun metall idishdagi qattiq jismning temperaturasini ham t=100°C ga teng deb oling.
8. Qizdirilgan qattiq jismni ilgich yordamida metall idishdan olib uni tezda suvli kalorimetr idishi ichiga tushiring va kalorimetr qopqog’ini zich qilib berkiting. Aralashtirgich yordamida suvni aralashtirib turing va temperatura o’zgarishini kuzatib boring. Biror vaqtdan keyin temperatura ko’tarilishi to’xtaydi. Shu vaqtda aralashmaning temperaturasi (θ) ni yozib oling.
10. (8) ifodadan foydalanib, qattiq jismning solishtirma issiqlik sig’imini hisoblang va uni jadvaldagi qiymati bilan solishtiring.
11. Tajribani 2-3 marta takrorlang. Bunda suvning boshlang’ich temperaturasi o’zgarganligini e’tiborga olib boring. Olingan natijalar asosida quyidagi jadvalni to’ldiring:

№

Kalorimetr idishi massasi va boshlang’ich temperaturasi

Suvning massasi va boshlang’ich temperaturasi

Termodinamik muvozanat vaziyatdagi temperatura

Tekshirilayotgan jismning massasi va temperaturasi

Tekshirilayotgan jismning solishtirm issiqlik sig’imi

m1, kg

t0, ^0C

m2, kg

t0, ^0C

θ, ^0C

m, kg

T, ^0C

c, J/K·mol

, J/K·mol

1

2

3

…