Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti umumiy fizika va magnetizm kafedrasi

QURILMANING TUZILISHI VA ISHLASHI
Metallarning elektr qarshiligining temperaturaga bog'liqligini o'rganish fizika va texnika uchun muhim amaliy ahamiyatga ega. 13.1- rasmda elektr qarshiligining temperatura bo'yicha o'zgarishini o'rganish qurilmasining umumiy ko'rinishi tasvirlangan. Qurilma JHR-5500 rusumli Uitston ko'prigi, elektr isitgichli kalorimetr, tok manbayi, qarshiligi tek­shirilayotgan namuna, termometr, kalit va ulash simlaridan iborat. Elektr qarshiligi tekshirilayotgan namuna ingichka shisha kolbacha ichiga joylashtirilgan silindrsimon qog'oz karkas ustiga zich o'ralgan metall o'tkazgichdan iborat bo’lib, u elektr isitgichli suvli kalorimetr ichiga joylashtirilgan. Namunaning uchlari Uitston ko'prigining qisqichlariga ulangan. Namuna tushirilgan suvli kalorimetr elektr isitgichining cho'lg'amlari kalit orqali tok manbayiga ulanadi. Uitston ko'prigi shahar tarmog'i tok manbayiga, namunaning dastlabki temperaturadagi elektr qarshiligi aniqlanadi. So'ngra kalorimetr cho'lg'amini kalit yordamida tok manbayiga biroz muddat ulab, uning ichidagi suv qizdiriladi. Cho'lg'amni tok manbayidan uzib kalorimetrning aralashtirgichi yordamida uning ichi­dagi suv aralashtiriladi va shu bilan birga namuna kolbasining ichiga tushirilgan termometrning o'zgarishi kuzatib boriladi. Termometrningo'zgarishi to'xtaganidan so'ng namunaning qarshiligi ko'prik yordamida aniqlanadi. Tajriba kalorimetr idishi ichidagi suvning turli temperaturalarida takrorlanadi.

13.2-rasm. Tajriba qurilmasining umumiy ko'rinishi.
1 — JHR-5500 rusumli Uitston ko'prigi; 2—shisha kolbacha; 3— silindrsimon qog'oz
karkasga o'ralgan (namuna) metall o'tkazgich; 4 — elektr cho'lg'am; 5 — kalorimetr;
6 — tok manbayi; 7—kalit.
ISHNI BAJARISH TARTIBI

1. 
   Laboratoriya ishining yo'riqnomasi bilan tanishib bo'lgach, qurilmaniishga tushirish uchun o'qituvchidan ruxsat oling.
   
2. 
   Kalorimetr ichiga suv soling, suv miqdorini shunday tanlab olingki,
   kalorimetr ichiga namuna tushirilganda suv kalorimetr idishidan toshib
   ketmasin. So'ngra kalorimetr qopqog'ini zich qilib yoping.
   
3. 
   Namunanikalorimetrichigatushiring. Bundanamunanikalorimetr
   ichidashundayvertikalholatdajoylashtiringki, ukalorimetraralashtirgichiningharakatigato'sqinlikqilmasin.
   
4. 
   Namuna kolbasining ichiga termometrni tushiring.
   
5. 
   Kalorimetr aralashtirgichi yordamida uning ichidagi suvni aralashtiring va bunda termometrning ko'rsatishini kuzatib boring.
   
6. 
   Termometrning ko'rsatishi o'zgarmay qolgan holda suvni aralashtirishdan to'xtating va termometrning ko'rsatishini qayd eting.
   
7. 
   Uitston ko'prigini shahar tok tarmog'iga yoki avtonom (3-9V) tokmanbayiga ulang.
   
8. 
   Namunani Uitston ko'prigining qisqichlariga ulab, uning qarshiligi ni aniqlang.
   
9. 
   Kalorimetr cho’lg'amini kalit yordamida tokmanbayiga ulang. Suvningtemperaturasi (~ 20° C ga) ko'tarilgachchoig'amni tok manbayidan uzing.
   
10. 
    Kalorimetr aralashtirgichi yordamida kalorimetr ichidagi suvniaralashtiring va termometr ko'rsatgichining o'zgarishini kuzatib boring.
    
11. 
    Termometr ko'rsatishi o'zgarmay qolgan vaziyatda uning ko'rsati­shini qayd eting va namunaning qarshiligini aniqlang.
    
12. 
    Tajribani namuna temperaturasining bir necha qiymatlaridatakrorlang.
    
13. 
    Temperaturaning ikki xil qiymati uchun ularga mos keluvchi namuna
    qarshiliklari bo'yicha (4) ifodaga ko'ra qarshilikning termik koeffitsientini
    hisoblang.
    
14. 
    Hisoblashni temperaturaning har xil qiymatlari uchun takrorlab,
    xatolikni hisoblang.
    
15. 
    Tajriba natijalari asosida quyidagi jadvalni to'ldiring:
    

№	d, mm	l, mm	I, A	U, V	ρ, Om.m	, Om	, Om.m	, Om.m	n, %
1
2
3
…

16. 
    Tajriba natijalari asosida namuna qarshiligining temperaturaga
    bog'liqlik grafigini chizing. Grafik yordamida o'tkazgich qarshiligining termik
    koeffitsientini aniqlang va uni jadvaldagi qiymati bilan taqqoslang.