Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti umumiy fizika va magnetizm kafedrasi

Download 8,52 Mb. bet 126/138 Sana 09.06.2022 Hajmi 8,52 Mb. #646925

Bog'liq
2d863ee1fe8fe04036d0b25f02af0d26 МАЖМУАИ ДАСТУРИ ТАЪЛИМИ ОИД БА ФАННИ “УСЛУБИЯТИ ОМЎЗИШИ ФИЗИКА

Bu sahifa navigatsiya:

• NAZORAT UCHUN SAVOLLAR
• LABORATORIYA ISHI № 7 METALL QARSHILIGINING TEMPERATURAGA BOGLIQLIGINI ORGANISH Ishning maqsadi
• Kerakli asbob va jihozlar

U, V
, A	, Om	, Om	, Om		, Om		ε, %
1
2
3

6. Jadval asosida I = f(U) bog’lanish grafigini chizing.

7. I = f(U) bog’lanish grafigining burchak koeffitsienti bo’yicha iste’molchining qarshiligini aniqlang va uni jadvaldagi qiymati bilan solishtiring.
8. Zanjirga ulangan turli xil elektr qarshiliklar uchun tajribani takrorlang.
NAZORAT UCHUN SAVOLLAR

1. Elektr toki deb nimaga aytiladi?

2. Tok kuchi deb nimaga aytiladi?
3. Zanjirda elektr toki mavjud bo’lishi uchun qanday shartlar bajarilishi kerak?
4. Zanjirning bir qismi uchun Om qonunini ta’riflab, uning ifodasini yozing.
5. O’tkazgichning elektr qarshiligi qanday kattaliklarga bog’liq?
6. Kuchlanishning tushishi deganda nimani tushunasiz?
7. O’tkazgichning volt-amper xarakteristikasi deganda nimani tushunasiz


LABORATORIYA ISHI № 7


METALL QARSHILIGINING TEMPERATURAGA BOG'LIQLIGINI O'RGANISH


Ishning maqsadi: O'tkazgich qarshiligining temperaturaga bog'­liqligini o'rganish va qarshilikning termik koeffitsientini aniqlash.
Kerakli asbob va jihozlar: Tok manbayi, JHR-5500 rusumli Uitston ko'prigi, silindrsimon qog'oz karkasga o'ralgan (namuna) metall o'tkazgich, elektr cho'lg'ami o'rnatilgan kalorimetr, termometr, kalit va ulash simlari.


NAZARIY QISM
O'tkazgichning elektr qarshiligi temperaturaga bog'liqligining o'zgarishini quyidagi tajriba tasdiqlaydi. Masalan, po'lat cho'lg'amga mikroampermetrni ketma-ket ulab, uni tok manbayiga ulaylik. So'ngra po'lat cho'lg'am alanga ustiga tutilsa, cho'lg'amdan o'tayotgan tok kuchining kamayganligini mikroampermetr ko'rsatishiga qarab ko'rish mumkin. Demak, o'tkazgich temperaturasi ortishi bilan uning o'tkazuvchanligi kamayib, qar­shiligi ortar ekan. Bunga sabab temperatura ortishi bilan o'tkazgichdagi erkin elektronlarning issiqlik harakati tezlashadi. Ayni paytda metall kristall panjara tugunlaridagi atomlarning ham issiqlik tebranma harakati ortadi. Bu esa elektronlarning tugunlardagi atomlar bilan to'qnashishining ortishiga olib keladi. Natijada elektronlarning tartibli harakat tezligi kamayadi, bu holo'tkazgichning elektr o'tkazuvchanligining kamayishiga sabab bo'ladi.
Agar metall o'tkazgich 0°C temperaturada R₀qarshilikka va t temperaturada R qarshilikka ega bo'lsa, qarshilikning nisbiy o'zgarishi temperaturaning o'zgarishiga to'g'ri proporsional bo'ladi, ya'ni:
(1)
bu ifodadagi α— proporsionallik koeffitsienti qarshilikning termik koeffitsienti deyiladi. Bu koeffitsient modda qarshiligining temperaturagabog'liqligini bildiradi. Qarshilikning termik koeffitsientining qiymatini tajriba yo’li bilan aniqlash mumkin.
Qarshilikning termik koeffitsienti tekshirilayotgan o'tkazgich 1K(1^oC)ga isitilgandagi qarshilikning nisbiy o'zgarishiga teng. Barcha metallar uchun α>0bo'lib, sof metallarda α=1/273 K¹ ni tashkil etadi.O'tkazgich qarshiligining termik koeffitsientini hisoblash uchun tekshirilayotgan o'tkazgichning elektr qarshiligini kamida ikki xil tempe­raturada o'lchash kerak. U holda (1) ifodaga ko'ra t₁va t₂temperaturalardagi elektr qarshilikni quyidagi ko'rinishda ifodalaymiz:
(2)
(2) va (3) ifodalarga ko'ra qarshilikning termik koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi:


(3)

Download 8,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: