Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti optika kafedrasi

LABORATORIYA ISHI №1
LINZA TASVIRIDA SFERIK BUZILISHLARNI O’RGANISH


Maqsad: Linzaning sferik aberrasiyasini o'rganish.
Sferik aberrasiya tufayli tasvirda yuzaga kelgan nuqsonni aniqlash.
Kerakli asbob uskunalar:
1.Sferik aberrasiya uchun bir juft tayanch. 2. 2 diapozitivdan iborat to’plam 3.Lampa korpusi 4. Lampa 6 V / 30 W 5. Asferik kondensator 6. Transformator 6 V / 12 V. 7. Linza f = +150 mm 8. Gulsafsarsimon shaklli diafragma. 9.Yarim shaffof ekran. 10. Kichik optik kursi. 11. V-shaklsimon stend asosi, 20 sm. 12.Multiqisgich Leybold
Qisqacha nazariya
Linzalar (raqamli) kameralar, mikroskoplar, teleskoplar, shishalar, spektroskoplar va optoelektron asboblar kabi ko'pchilik qurilmalarda qo'llaniladigan optik elementlar hisoblahadi. Linza sistemalari tuzilishidagi bunday optik xatoliklar va akslantirish xatoliklari tuzatilishi kerak. Agar nur yo’li optik o’qni kichik burchak ostida kesib o’tsa, va linzadan o’tayotgan nur uchun tushish burchagi va sindirish burchagi ham unchalik katta bo’lmasa sferik linza nuqtani ideal nuqta sifatida tasvirlaydi. Gauss optikasi deb ataladigan bunday sharoit cheklangan holatlardagina bajariladi, amaliyotda esa aberrasiyalar(tasvir nuqsonlari) muqarrar. Mazkur tajribada «sferik aberrasiya» o’rganiladi. Linza akslantirishidagi boshqa xatoliklar, ya’ni «xromatik aberrasiya», “akslantirish buzilishlari” (barrel va yostiqcha) va «linza akslantirishidagi tasvir maydonining qiyshayishi» bir biri bilan chambarchas bog’liq bo’lgan P5.1.3.2 dan P5.1.3.4 gacha tajribalarda o’rganiladi.
Sferik aberrasiya
Sferik aberrasiya tasvirning linzada kuzatiladigan turli nuqsonlaridan biri hisoblanadi. Optik o’qqa parallel tushayotgan barcha nurlar ham linzadan o’tgandan keyin fokus masofada yig’ilmaydi. Optik o’qqa yaqin nurlarga nisbatan chetki nurlar uchun fokus masofa (1-rasm) Natijada optik o’q oldidagi (atrofida) fokal tekislikda nurlar uncha katta bo’lmagan aylana sohasini shakllantiradi. Linzalarning aberrasiyasi turli usullar bilan kamaytirilishi mumkin, masalan linzaning oldingi va orqa sirtlarining egrilik radiuslarini munosib tanlash orqali




1-rasm: Paraksial va abaksial nurlarning kesishuvi. Faqat optik o’qqa yaqin nurlargina linza fokusining nuqtasida kesishadi. Chetki nurlar optik o’qni linza bilan fokus nuqtasi oralig’ida kesadi.