Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti optika kafedrasi

4. 1 ta Lampa korpusi kabel bilan, 5.1 ta Asferik kondensor diafragma tutqich bilan, 6. Transformator 6/12 V, 7. Prisma stoli, sterjenda, 8.1ta Prujinali qisqichli tutqich, 9.Kichik optik kursi, 10.5 ta Leybold multi qisqichlari, 11.Aylanadigan xomut, 12. 1 ta Sterjen, 13. to'g'ri burchakli 1 ta V-shaklsimon shtativ, katta.




Qoida: Prizma qurilmasi oq yorug’likni asosiy ranglarga ajratish uchun qo’llaniladi; pirovardida yorug’lik ikkinchi bor ajralmaydi, ammo u yana qayta oq yorug’likga o’tishi uchun birikishi mumkin
Qisqacha nazariya
1666 yilda Isaak Nyuton 23 yoshida prizmalar bilan qilgan tajribalari, optikaning salmoqli tarraqiyotiga olib keldi, chunki u aksariyat yaxshi o’ylangan tajribalari yordamida shisha prizmada yorug’lik singanda yuzaga keladigan yorug’likning dispersiyasini tajriba yo’li bilan tushuntirib berdi. Nyuton o’z tajribalarida quyoshni yorug’lik manbasi sifatida olganini va proyeksion obyektiv bilan umuman ishlamaganligini e’tiborga olish kerak. Ushbu ishda bayon qilingan tajribada yorug’lik manbasi sifatida cho’g’lanma lampadan foydalanilgan. Cho’g’lanma lampaning ekranga proyeksiyalangan dispersiyalangan “oq” yorug’ligining spektri kamalakda yuzaga keladigan ma’lum ranglar ketma-ketligidan iborat. Bundan tashqari, turli rangli yorug’lik filtrlaridan foydalanilganda, alohida ranglarning og’ishini namoyon qilish mumkin. Hatto filtrlardan foydalanganigizda ham, har bir rang spektrdagi o’rniga mos tarzda og’adi: spektrning turli sohalari uchun prizmaning sindirish ko’rsatgichi farq qiladi. Nyuton spektrdagi alohida sohalar mustaqil tarzda yana ranglarga ajralmasligini ko’rsatdi. Uning qurilmasida tirqish spektr ko’rinadigan ekranga yo’nalgan. Tirqishdan o’tgan yorug’lik monoxromatik va u boshqa ekranga tushishdan oldin minimal og’ishli ikkinchi prizmadan o’tadi. Ushbu ekranda garchi tasvir bir oz kengaysa ham, faqat tirqishdan o’tgan rang kuzatiladi. Ammo, boshqa ranglar ko’rinmaydi.
Nyuton xuddi shunday natijani kesishgan prizmalar bilan olgan. Mazkur tajriba uchun ikkinchi prizma gorizontal joylashtirilgan sindiruvchi qirrasi bilan birinchisining ortiga o’rnatilgan. Bunda yorug’lik dastasi ikkala prizma bilan shunday og’adiki, og’gan spektr ekranga tushadi. Yorug’likning rangli spektral sohalari ikkinchi prizmada ham xuddi birinchi prizmadagidek og’adi. Rangli spektral sohalarning rekombinasiyasi oq rangning shakllanishiga olib kelishi nazorat tajribalarining asosini ifodalaydi. Spektral ranglar prizma vositasida oq rangdan hosil qilinganidek, spektrning hamma sohasini ustma-ust tushushidan oq yorug’lik olinishi mumkin. Bu maqsadda linza dispersiyalangan yorug’lik yo’liga joylashtiriladi, linza prizma sirtdidan nurlarni ekranga yig’adi. Ekrandagi tasvir oq va shu linza tenglamasi uchun mos kattalashgan bo’ladi. Spektr linza ortidagi fokal tekislikda yaxshi fokuslanadi. Prizma sirtidan akslanish, bunga qaramasdan, rangsiz va faqat shu spektrning 11 ta rangi ekranda tasvirga rekombinasiyalanganda oq bo’ladi.
Agar mazkur spektrning bir yoki boshqa qismi juda kichik linza yoki ekran bilan to’sib qo’yilsa, unda tasvir to’liq oq rang bo’lmaydi, ammo, tusga kirgan bo’ladi.

1-rasm 2-rasm