Samarqand davlat chet tillar instituti tarjimonlik fakulteti

Epitet (sifatlash) - yunon tilidan olingan bo’lib, “izohlovchi” ma’nosini anglatadi. Ya’ni, bunda biror so’z boshqasini izohlaydi. Epitet - bu ko’chma va obrazli so’z, figura, so’z yoki so’z birikmasi bo’lib, muallifning subyektiv nuqtai nazarlari bilan shaxs, predmet, hodisa yoki harakatni aniqlab beradi. Badiiy ifodaning oddiy aniqlovchisidan farq qiladi. Folklorda doimiy epitetlardan tipiklashtirish vositasi sifatida va uning badiiy ifodasining asosiy vositalaridan biri sifatida foydalaniladi. Obrazli epitetlarni yaratish so’zni ko’chma ma’noda qo’llash bilan bog’liqdir. So’zlar orqali ifodalanib, ko’chma ma’noda yuzaga keluvchi epitetlar metaforik epitet deb nomlanadi. Epitet asosida metonimik nom ko’chishi bo’lishi mumkin. (….biz devorlarni qachon parchalaymiz-a, qachon o’z Vatanimiz uchun boshimiz bilan turamiz-a? (M.Yu.Lermontov))

Ma’no jihatidan bir-biriga zid bo’lgan ot birikmalar belgilanishi bilan hosil bo’luvchi bir-biriga zid epitetlar okzyumoron (qarshilantirish) nomini olgan. (quvonchli a’lam, nafratli sevgi (I.B.Golub ijodidan))

O’xshatish - bir predmet xususiyatining boshqa predmetga taqqoslash orqali beriluvchi ma’no ko’chishining bir turi. O’xshatish - bu predmetlarni aniq ko’rinib turgan yoki kutilmagan o’xshashligi jihatidan taqqoslashdan iborat ma’no ko’chishidir. Odatda o’xshatish “go’yoki”, “xuddi”, “naq” kabi so’zlar orqali ifodalanadi.


Jonlantirish - metaforaning bir ko’rinishi bo’lib, jonsiz tabiat xususiyatiga jonli mazmun berishdir. Ba’zan jonlantirish tabiat hodisalariga, shu jumladan, jonli va ongli mavjudotga murojaat orqali yaratiladi. Odamlar xususiyatining hayvonlarga ko’chishini ham jonlantirish deb atashadi.
Giperbola (Mubolag’a) - badiiy nutq ifoda vositalaridan biri bo’lib, “bo’rttirib ko’rsatish” ma’nosini beradi. Mubolag’a - gapirilayotgan narsa haqida me’yoridan ortiq bo’rttirib ko’rsatilgan ma’noga ega obrazli ibora.


Litota - yunon tilidan tarjima qilganda, “oddiylik” ma’nosini anglatadi. Agarda mubolag’a - me’yoridan ortiq biror narsaning bo’rttirilishi bo’lsa,

21

mubolag’aning aksi esa haddan tashqari belgining kamaytirib berilishidir. Litota - gapirilayotgan narsaning haddan tashqari kichraytirib berilishidan iborat obrazli ibora (mitti bola, mitti odam va boshqalar).

Nutqning ifoda vositalari sifatida yana yumor, kinoya, kesatishlar sanaladi. Yumor (hajviya) - leksikaning ifoda vositalaridan biri bo’lib, ingliz tilidan

tarjima qilganda kayfiyat ma’nosini anglatadi. Kulgili, kulgili-pafosli kalitlarda butun bir asar yozilishi mumkin. Ularda biror narsaga ochiq kulgili munosabati sezilib turadi. A.P.Chexovning “Xameleon” asarini eslang. Huddi shu yo’llarda I.Krilovning ko’plab masallari yozilgan.

Kinoya - yunon tilidan tarjima qilinganda, “mug’ombirlik”, “piching” ma’nosini beradi. Bunda biror so’zni aytib turib, uning tag ma’nosida umuman uning aksini ifodalaymiz.