Samarqand davlat chet tillar instituti tarjimonlik fakulteti

1.3. Badiiy nutqning ifoda vositalari

Ma’lumki, so’z tilning asosiy birligi va uning badiiy vositasining sezilarli elementi sanaladi. Nutq ifodaliligi, avvalombor, so’z bilan bog’langan.

Badiiy nutq ifoda vositalariga troplar (obrazli, ko’chma ma’nodagi so’zlar) va stilistik figuralar (obrazli iboralar) kiradi.Troplarning qo’llanilishi badiiy nutqda yangi ma’noli yangi birikmalar yaratadi, fikrning yangi bo’yoqlari bilan

18

nutqni boyitadi, ma’lum bir hodisaga so’zlovchi uchun kerak bo’lgan fikr bo’yog’ini, uning ma’nosini xabar qiladi, va uni hodisa baholashiga uzatib beradi.

Quyidagi troplarning ko’rinishini farqlaymiz: sodda (o’xshatish, epitet) va murakkab (metafora, metonimiya, sinekdoxa, allegoriya, kinoya, mubolag’a, litota, perifraz va boshqalar)

Badiiy matndagi so’z - bu alohida bir dunyo. Badiiy so’z - voqelik, atrofdagi dunyoning o’zgacha idrok etilishiga bo’lgan individual-mualliflik munosabatining ko’zgusidir. Badiiy matnda o’zining aniqliligi - metaforik, o’zining haqiqati esa badiiy ochilish; kontekst orqali yuzaga chiquvchi so’zning butun funksiyasi o’zgaradi: «Xohlardimki yagona bir so’zda / Men o’z g’am va a’lamlarimni to’kib tashlashni….» (G.Geyne). Badiiy matndagi metaforik fikrlar atrofdagi dunyoning

individual idrok etilishi bilan bog’langan. San’at - bu shaxsiyatga bo’lgan muallifning o’z fikrining ifodasidir. Metaforalardan bizni hayajonga soluvchi obraz yaratuvchi adabiy ma’no to’qiladi va badiiy asarning obrazi bizga hissiy ta’sir o’tkazadi. So’zlar qo’shimcha ma’nolar, stilistik bo’yoqlar oladi, badiiy adabiyotni o’qiy turib, atrofimizni o’rab oladigan o’zgacha dunyoni yaratadi. Nafaqat badiiy, balki og’zaki va so’zlashuv nutqida ham nutqning ishonarliroq, hissiyroq, obrazliroq bo’lishi uchun barcha ifoda vositalaridan hech o’ylamasdan foydalanamiz. Nutqimizning o’ziga xos ifodaliligini metaforalar beradi.