|
Bilvosita usuli.
Ushbu usuldan foydalanib pul oqimlari to’g’risidagi hisobotni tayyorlashda to’rtta bosqich mavjud:
1-bosqich: pul kirimini oshiruvchi va pul chiqimini kamaytiruvchi hodisalar jamlanadi.
2-bosqich: joriy faoliyatlar, investitsiyalar va moliyalashtirish faoliyatlariga ko’ra pul kirimi va chiqimini
aniqlaymiz.
3-bosqich: Eskirish, pul ko’rinishida bo’lmagan dividendlar va pul ko’rinishida bo’lmagan aktivlar va
majburiyatlarni sof foyda va biznes yo’qotishlari bilan taqqoslanishi kerak.
4-bosqich: ikkita davr balansini taqqoslanadi.
Bevosita usul.
Pul oqimla to’g’risidagi hisobotni tayyorlashda foydalanadigan ikkinchi usul bevosita usulidir. Bevosita
usulida joriy pul kirimlarining va chiqimlarining har bir asosiy kategoriyasi alohida ko’rsatiladi. Pul
oqimlari to’g’risidagi hisobotni bevosita usulda tayyorlash uchun quyidagi qadamlar bajariladi;
1.
Sof pul miqdorining kamayishi yoki ko’payishi aniqlanadi.
2. Joriy faoliyatlardan yig’ilgan yoki ularga sarflangan sof pul miqdorini aniqlanadi.
3. Investitsiya qilishdan yoki moliyaviy faoliyatdan jamg’arilgan yoki ularga sarflangan sof pul
miqdori aniqlanadi.
16
15
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 2014;
57-58-betlar.
93
2. Kassa muomalalarini hisobga olish
Kassa muomalalarini yuritish O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 1998 yil 24
yanvardagi 376-sonli Qarori bilan tasdiklangan «Yuridik shaxslar tomonidan kassa muomalalarini yuritish
qoidalari» bilan tartibga solinadi. Bevosita korxona kassasidan naqd pulni olish va sarflash bilan bog‘liq
bo‘lgan muomalalar kassa muomalalari jumladan kiradi. Barcha mulkchilik shaklidagi korxonalar o‘z
kassalarida nakd pul qoldikdari chegarasida nakd pullarni saklab turishlari va ularni tushumdan olib,
me’yorlar chegarasida foydalanishlari mumkin.
Kassa muomalalarini olib borish uchun korxona shtatidan kassir ajratiladi. U o‘zi tuzib olgan
barcha boyliklarning but saqlanishi uchun to‘liq moddiy javobgar shaxs hisoblanadi. Kassirni tayinlash
bo‘yicha buyruk chiqkanidan sung korxona rahbari uni o‘pimalalarini olib borish tartibi bilan
tanishtirishi, to‘liq yakka moddiy javobgarlik haqida u bilan shartnoma tuzishi shart. Kassir o‘z
vazifalarini xech kimning zimmasiga yuklay olmaydi. Kassirni vaqtinchalik almashtirishga ehtiyoj
tugilganida korxona rahbarining Qarori asosida uning vazifalari boshqa xodim zimmasiga yuklanadi.
O‘z navbatida u bilan to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risida shartnoma tuziladi. Kassir to‘satdan ishini
tashlab ketishga majbur bo‘lganida (kasal bo‘lganida va boshqa hollarda) uning tegishili
boyliklarni korxona rahbari tayinlagan shaxslardan iborat komissiya boshqa kassirga utkazadi. Bunda
kayta hisoblashish natijalari va boyliklarni berish haqida dalolatnoma tuziladi, unga komissiya a’zolari
imzo chekadi.
Korxona rahbari pul mablag‘larining kassada but saqlanishini ta’minlaydigan shart
sharoitlarni yaratishi lozim. Kassa uchun keragicha jixrzlangan alohida xona, seyf o‘rnatilishi zarur. Ish
oxirida kassir kassa seyfini kalit bilan bekitishi va surguchli muhr bilan muhrlashi shart. Seyf kaliti va
muxr kassirda saqlanadi, kalitning boshqa nusxalari kassir muhrlagan paketlar, kutichalarda korxona
rahbarida turadi.
Kassir nakd pul belgilari va tangalarni kassaga qabul kilib olishda O‘zbekiston Respubli kasi
milliy valyutasining to‘lovga yaroklilik alomatlarini aniqlash qoidalariga rioya qilishi lozim. Bu qoidalarga
muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining ishonchliligiga shubha tugdirmaydigan hamda
O‘zbekiston Respublikasi Gerbining tasviri
ataylab buzish alomatlari bulmagan, shuningdek bo‘zilish tarzidan qat’iy nazar yuza tomoni
(ungi)da qiymatining to‘liq miqdori va tasviri saqlangan harfli seriya va rakamlari to‘liq saqlangan
kogoz pullar va tangalar to‘lovga yarokli hisoblanadi.
Quyidagi kamchiliklarga ega bo‘lgan kogoz pullarni korxonalar tushum sifatida so‘zsiz qabul
qilishi va bankka topshirishi shart:
-
istalgan joyida teshiklar, yirtiklar, kirilgan joylar, doglar, ka lam va siyohda
yozilgan yozuvlar bo‘lgan kogoz pullar;
-
yirtilgan va shu yirtilgan joyidan elimlab yopishtirilgan, lekin ikkala kism ham
bir kogoz pulga tegishli bo‘lgan kogoz pullar;
-
buyok tegib, o‘z rangini o‘zgartirgan joylari bo‘lgan kogoz pullar;
-
to‘liq kattaligi saklanib kolmagan kogoz pullar.
Hisob-kitob schyotidan kassaga olingan pul ishchi-xizmatchilarga ish haqi, mukofot to‘lash,
nafaka berish, xizmat safari harajatlarini koplash va boshqa maksadlar uchun sarflanadi. Bankdan
olingan mablag‘lar belgilangan maksadlar uchun sarflanishi lozim.
Korxona kassasiga nakd pullarni qabul qilish KO-1 shaklidagi kassa kirim orderi bilan amalga
oshiriladi. U ikki kiemdan iborat: kirim orderi (blankning chap kismi) va unga oid kvitantsiya (ung
kismi). Kassa kirim orderini buxgalteriya yozib beradi va bosh buxgalter yoki u vakolat bergal
shaxs tomonidan imzolanadi. Kirim orderini kass aga topshirishdan oldin, albatta, kirim va chiqim
hujjatlarini kayd qilish jurnalida (Ko-3 yoki KO-4 shakli) kayd qilinishi lozim. Jurnal ikki kiemdan
16
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 2014;
59-60-betlar.
94
iborat: chap kismida kassaga kelib tushgan pul mablag‘lari, ung kismida sarflangan pul mablag‘lari kayd
qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
