Salimjon buriyev, dildora maxkamova, vafabay sherimbetov ekologiya va atrof muhit muhofazasi

Mutualizm  yoki  simbioz
  —  bu  ikkila  tur  uchun  ham  foydali  bo‘lib,  u 
parazitlikdan,  yoki  kommensalizmdan  kelib  chiqishi  mumkin.  Bunga  azot 
to‘plovchi bakteriyalar bilan dukkakli o‘simliklar orasidagi simbioz misol bo‘lishi 
mumkin. Tabiatda 20000 dan ortiq simbioz tarzida   yashovchi turlar qayd etilgan.  
Neytralizm
 bu ikki turning birga yashashidir, ular bir  —biriga na salbiy va 
na ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.  
Ammensalizmda
  ikki  turning  birga  yashashi,  bittasiga  salbiy  ta’sir 
ko‘rsatadi, ikkinchisi esa bundan na foyda va na zarar ko‘radi. 
Raqobat
  bir  xil  ekologik  talabga  ega  guruhlar  orasida  kelib  chiqadigan 
munosabatdir. Bu  shunday  ekologik  bog‘lanishki, uning natijasida  ikkala  tur ham 
salbiy ta’sirga yo‘liqadi. 
Bir  xil  ekologik  talabga  ega  ikki  tur  bir  jamoada  uchrasa,  ulardan  bittasi 
ertami  kechmi,  siqib  chiqariladi.  Hayotda  ko‘p  uchraydigan  bunday  holat 
konkurentlik deb ataladi. Bu qonun Gauze tomonidan aniqlangan. 
Ch.Darvin  konkurenstiya  —  yashash  uchun  kurashning  asosiy  shakllaridan 
biri,  deb  ta’kidlab,  uning  turlar  evolyustiyasida  katta  rol  o‘ynashini  isbotladi. 
Konkurenstiyada  tashqi  muhit  sharoitiga  yaxshi  moslashgan  turlargina  yengib 
chiqadi. 
Tekinxo‘rlik.
 Bunda bir o‘simlik boshqasining hisobiga yashaydi, ko‘pgina 
zamburug‘ va bakteriyalar o‘simliklar va hayvonlarda parazitlik qiladi. 
O‘simliklarning  bir-biriga  ko‘rsatadigan  ta’siri,  ular  chiqarib  turadigan 
fiziologik  aktiv  moddalar  orqali  ham  amalga  oshadi.  Bunday  munosabat 

---

61 
 
allelopatiya deyiladi (yunoncha 
«alleon»
 — o‘zaro ikki taraflik va yana 
«patos»
 — 
qiynalish demakdir). 
O‘simliklar  fitontsidlar  chiqarib  turadi.  Mikroorganizmlar  va  zamburug‘lar 
antibiotiklar chiqaradi. 
Ba’zi  o‘simliklar  moddalar  chiqarib,  atrofidagi  kasallik  tarqatuvchi 
mikroorganizmlarni o‘ldiradi va o‘z atrofida ochiq joy saqlaydi. Rabotnov bu joyni 
fitogen maydon deb atagan.