Salimjon buriyev, dildora maxkamova, vafabay sherimbetov ekologiya va atrof muhit muhofazasi

5.1-rasm. Biotsenoz tuzilmasi 
 
Biotsenozda  organizmlar  bir-biri  bilan  turlicha  munosabatda, 
ya’ni biotik aloqada bo‘ladilar (5.1- jadval).   
 
 
 
 
Biotsenoz tuzilmasi 
Tur tuzilmasi 
Ekologik 
tuzilmasi 
Fazoviy 
tuzilmasi 
Organizmlarni 
relief bo’yicha 
tarqalishi 
Ekologik 
omillarga bog’liq 
ravishda 
shakllangan 
organizmlar 
guruhlari  
Fitotsenoz  
(o’simliklar) 
Zootsenoz  
(hayvonlar) 
Mikrobiotsenoz 
(mikroorganizm- 
lar) 

---

57 
 
5.1-jadval  
Biotsenozdagi organizimlarning 
o‘zaro munosabatlari  
Mutualizm  
(simbioz) 
O‘zaro aloqa har ikki tomon uchun foydali  
Kommensializm  
O‘zaro aloqa biri uchun foydali, ikinchisi uchun zararsiz  
Yirtqichlik  
O‘zaro aloqa biri uchun foydali, ikkinchisi uchun zararli 
Parazitizm  
Bir organizmning ikkinchi organizm hisobiga yashashi 
Neytralizm  
O‘zaro aloqaning bir-biriga foyda-zararini yo‘qligi  
 
Bu  aloqalarni quyidagi shakllarga ajratish mumkin:  
-  mutualizm  yoki  simbioz  –  o‘zaro    aloqaning    har  ikki    tomon 
uchun foydali bo‘lishi; 
-  kommensalizm  –  o‘zaro  aloqaning  organizmlarning  biri  uchun 
foydali, ikkinchisi uchun zararsiz bo‘lishi; 
-  yirtqichlik  –  aloqaning  organizmlarning  biri  uchun  foydali, 
ikkinchisi uchun zararli b o‘lishi; 
-  parazitizm  –  bir  organizmning  ikkinchi  organizm  hisobiga 
yashashi; 
-  neytralizm  –  organizmlarning  bir-birlariga  foyda -zararini 
yo‘qligi va  boshqalar.  
Biotsenozning 
fazoviy  tuzilmasi
  deyilganda  organizmlarni  rel yef 
bo‘ylab  tarqalish  qonuniyati  tushuniladi.  Biotsenozning 
ekologik 
tuzilmas
i  deganda  ekologik    omillarga  bo g‘liq  ravishda    shakllangan 
organizmlar  guruhlarining  bir -biriga  nisbati  tushuniladi.  Masalan, 
organizmlarning    ch o‘l  yoki  ko‘l  sharoitlariga  moslashgan  turlar 
nisbati. 
 
 

---

58 
 
Moddalarning aylanma harakatida qatnashishiga qarab, biotsenozga kiruvchi 
organizmlar 3 guruhga bo‘linadi: