S yunusov, Z. Abdiyev

 
4.3. Sabzavot ko„chatlarni yetishtirishda 
 o„g„itlarni qo„llash 
 
O„g„itlarning turlari va ularni berish usullari.
Issiqxonalar-
da yuqori unumdor tuproq aralashmalarini qo„llash, ko„chatlarni 
o„sishi va rivojlanishiga qarab oziqlantirish zarurligini boshqarishni 
mustasno etmaydi. 
Bu ko„chatlarni barcha mineral elementlardan iborat oziqa 
bilan zarur nisbatlarda ta‟minlashga va tuproq eritmasi konsentrat-
siyasi va uni reaksiyasini maqbul darajada ushlab turishga imkon 
beradi. Shu bois tuproq aralashmasida yetishtirishda agrokimyoviy 
tahlillar asosida mineral makro va mikro o„g„itlar qo„llaniladi.
Sabzavot ko„chatchiligida qo„llaniladigan organik o„g„itlarni 
asosiy turi, har xil turdagi hayvonlarning go„ngi va chirindi hisobla-
nadi. Bundan tashqari u yerda parranda tezagi va sanoat korxonalari-

---

ning chiqindilaridan ham foydalaniladi. Ularni tarkibi, oziqalik 
ahamiyati va xususiyatlari bilan talabalar “Agrokimyo” o„quv fanini 
o„tganlarida tanishganlar. 
Azotli o„g„itlardan himoyalangan yerlarda asosan ildiz va ildizdan 
tashqari oziqlantirishda muhim hisoblangan mochevina hamda selitradan 
foydalaniladi. Azotli o„g„itlarni boshqa turlari bu yerda kamroq qo„lla-
niladi, chunki ular ayrim nojo„ya ta‟sir ham ko„rsatishi mumkin. 
Ko„chat yetishtirishda fosforli o„g„itlardan qo„shsuperfosfat 
yaxshiroq hisoblanadi. O„simliklar pretsipitat va ftorsizlashtirilgan 
(обесфторенний) fosfatni ham yaxshi o„zlashtiradi. Boshqa fosforli 
o„g„itlar tarkibida aralashmalar ko„p va himoyalangan yerlarda kam-
roq foydalaniladi. 
Himoyalangan yerlar uchun kaliyli o„g„itlardan (сернокислий 
калий) kaliy sulfati va kaliyli selitra; magniylilardan – magniy 
sulfati va kaliy magneziyasi yaxshiroq hisoblanadi. 
Murakkab o„g„itlardan himoyalangan yerlarda kalsiyli selitra, 
ammofos, diammofos, nitrofoskadan foydalaniladi. Oxirgi yillarda 
himoyalangan yerlarda murakkab o„g„itlar “Rastvorinlar” (kristallin-
larga o„xshash) keng qo„llanilmoqda ularni turli markalarining tarki-
bida azot, fosfor va kaliy bir xil nisbatlarda emas, ularni ayrim bir 
markalarida magniy ham mavjud. 
Rossiya Federatsiyasi sanoati tomonidan shunga o„xshagan 
o„g„itlar, issiqxonalar uchun uch A, B, V markali aralashma ishlab 
chiqarilmoqda. A marka tarkibida: azot – 10%, fosfor – 5%, kaliy – 
20% va magniy – 6%; B markada – azot – 18%, fosfor – 6% va kaliy 
– 18%; V markada tegishlicha 20, 16 va 10% ni tashkil qiladi. 
Finlarni “Kemira Agro” firmasi tarkibida azot, fosfor va kaliy-
dan tashqari oltingugurt, bor, marganets, mis, sink, temir, molibden, 
kobalt va boshqa mikroelementlardan iborat kompleks o„g„itlar chi-
qarmoqda. Bu o„g„itlar to„g„ri balanslashtirilgan nisbatda oziq mod-
dalarni o„z ichiga oladi va ekologik toza hisoblanadi. Bu o„g„itlarni 
tarkibi nihoyatda xilma-xil va har bir ekin uchun o„zini markasi 
tavsiya etiladi. 
Organik o„g„itlar bilan birga tuproqqa ularni tarkibida bo„lgan 
mikroelementlar ham solinadi. Shu bois ataylab mikroelementlarni 
solishga zarurat har doim ham bo„lmaydi. Himoyalangan yerlarda 

---

ko„proq bor va mis, kamroq sink va molibden qo„llaniladi. Ularni 
mutaxassislarni tavsiyalariga ko„ra qo„llash lozim. Hozir kichik 
ixcham qadoqlangan kompleks mikroo„g„itlar chiqarilmoqda, bunda 
ularni qo„llash muddatlari usullari va me‟yorlari ham ko„rsatiladi. 
Himoyalangan yerlarda mineral o„g„itlar har bir ekinni 
ekishdan oldin, (tuproqlarni asosiy o„g„itlashda), bir yo„la urug„ni 
ekish bilan birga egatlarga yoki uyalarga solib va o„simliklarini 
o„suv davrida ildiz va ildizdan tashqari oziqlantirishda beriladi. 
O„g„itlarni solish miqdori va ularni tarkibi tuproq va o„simliklarni 
agrokimyoviy tahlili natijalari bo„yicha aniqlanadi. 
Qo„shimcha oziqlantirishda mineral o„g„itlarni yomg„irlatib 
sug„orilayotganda berish yaxshi. Sug„oriladigan moslamalarni pastki 
holatida ildiz orqali, yuqori holatida esa ildizdan tashqari (tuproq 
ustki qismi) oziqlantirish ta‟minlanadi. 
Ko„chatlarni O„zbekistonda ko„pchilik issiqxonalarda yomg„ir-
latish tizimlari bo„lmaganligi uchun oziqlantirish shlanglar yoki ley-
kalar orqali eritilgan o„g„itlarni purkaladi beriladi. 
Yirik issiqxonalarda eritmalarini (aralashmalarni) tayyorlash va 
ularni sug„orish tizimlariga yo„naltirish markazlashtirilgan. 
Ildiz orqali oziqlantirishda o„g„itlarni umumiy miqdori m
2
ga 
70 g dan, aralashmani umumiy konsentratsiyasi esa 0,7% dan 
ko„payib ketmasligi (maqbul 0,15-0,20%) kerak. Bir oziqlantirishda 
eritma sarfi 8 l/m
2
, sug„orish davomiyligi 10 minut.