S yunusov, Z. Abdiyev

Namlik tartibotini sozlash usullari.
Issiqxonalarda havo nam-
ligi shamollatishni kuchaytirish, sug„orishlar sonini kamaytirish va 
tuproq yuzasini yumshatish hamda haroratni oshirish yo„llari bilan 
sozlanadi. Havo namligini ko„paytirishga esa shamollatishni kamay-
tirish, sug„orishlarni ko„paytirish va issiqxona ichidagi o„simliklarga 
suv purkash orqali erishiladi. O„rta Osiyo sharoitida bahor faslida 
himoyalangan yerda havoning nisbiy namligi ko„p bo„lishidan ko„ra 
etishmasligi seziladi. Bu ayniqsa, bodring ekinida namoyon bo„ladi. 
Bu davrda shamollatishni kamaytirish havoni qizib ketishiga olib ke-
ladi, shu bois faqat o„ylab havoni namlash, qurilma ustini soyalash 
va shamollatishni birgalikda bog„lab olib borish kerakli havo nam-
ligi sharoitlarini yaratishga imkon beradi. 
Issiqxonalarda havoni namlash yo„l va devorlarni suv bilan 
purkash, yomg„irlatish moslamalari o„rnatilgan issiqxonalarda yom-
g„irlashni qo„llash yo„li bilan amalga oshiriladi. Buning uchun 10 
mkn pastroq diametrli tomchilarni purkab ta‟minlaydigan parlatib 
sovitadigan va namlaydigan avtomatlashtirilgan tizimlar mavjud. 
Bunday tizimlar tabiiy shamollatish sharoitida barg haroratini 10-
12ºS pasaytiradi. 
31-rasm.
 
Tuman hosil qiluvchi qurilma
 
(Coolnet).
 
Hozirgi kunda issiqxonalarda havoning nisbiy namligini soz-
lashda ya‟ni havoning nisbiy namligi kamayganda tuman hosil 
qiluvchi qurilmalardan foydalanilmoqda. Bu qurilmaning ishlash 

---

jarayonida havoda suvning bug„lanishi ya‟ni havoning nisbiy nam-
ligini oshiradi va haroratni pasaytiradi (31-rasm).
Issiqxonalarda tuproq namligini sozlash asosiy omillardan 
xisoblanadi. Bunda sug„orishning turli usullarini qo„llash, sug„orish 
soni va jadalligini ko„paytirish, sug„orishlar vaqtini o„zgartirish bilan 
erishiladi. Sug„orish uchun foydalaniladigan suv kam nordon reak-
siyali bo„lishi, uning tarkibidagi quyuq qoldig„i 1 foizdan oshmasligi 
kerak. Suvning issiqligi esa 23-25°S bo„lishi kerak. Sovuq suv bilan 
sug„orilsa, xususan bodring va pomidorda, ildizlarini nobud bo„li-
shiga va o„simlikni so„lib qolishiga sabab bo„ladi. O„simliklar qish 
va erta bahorning oftobli kunlarida, tuproq yaxshi qiziganida ertalab 
sug„oriladi. 
Tuproqli issiqxonalarda namlanadigan qatlam o„simliklarni yo-
shiga ko„ra, sukchakdagida 10-20 sm ni, so„kchak, tuvakcha va ya-
shiklarda esa tuproqning qaliniligi to„liq namlanishi kerak. Bodring 
tez-tez sug„oriladi, ammo oz miqdorda, pomidor esa kamroq sug„o-
riladi, ammo suv katta me‟yorda beriladi. Sug„orilganda tuproqda 
yetarli darajada namlik to„planshini ta‟minlash kerak, ammo uni 
me‟yoridan oriq namlanib ketishiga yo„l qo„ymaslik lozim. 
Issiqxonalarda sug„orishlarni o„tkazish muddati bir necha usu-
lublarda: tuproqni termostatda quritib tortish orqali aniqlangan ko„r-
satgichlari bo„yicha; ilmiy tashkilotlar tomonidan tuzilgan taxminiy 
sug„orish tartibotlariga asosan; quyosh radiatsiyasi darajasini 
ko„rsatuvchi integratorlar yordamida aniqlanadi.
Issiqxonalarda sug„orishlarning quyidagi asosiy usullari qo„l-
laniladi: yomg„irlatib, shlanga orqali, tuproq ostidan, tomchilatib va 
impulsli. Hozirgi davrda Yevropaning sanoatlashgan issiqxonalarida 
tuproq va o„simliklarni bir vaqtda namlaydigan, yomg„irlatib 
sug„orish usuli keng tarqalgan. Bunda barg tarkibida namlik (suv) 
ko„payadi va parlanish kamayadi. Yomg„irlatib sug„orish barg haro-
ratini pasaytrib, o„simlikni qizib ketishidan saqlaydi. Yomg„irlatib 
sug„orish avtomatlashtirilgan tizim yordamida amalga oshiriladi. 
Yomg„irlatib sug„orish moslamasi, o„simliklarni oziqlantirishda, 
zararkunanda va kasalliklariga qarshi eritmalarni purkashda ham 
foydalaniladi. 

---

Bunday yerlarda qo„lda va shlang orqali sug„orish asosiy avto-
matlashtirilgan sug„orishga qo„shimcha sifatida hamda tasodifiy 
(avariyali) xolatlarda qo„llaniladi. U bundan tashqari, yer ustki qismi 
ho„llanganda, ekinlarni rivojlanishiga salbiy ta‟sir etadigan o„simliklar 
uchun ham qo„llaniladi. Shlang yordamida sug„orilganda krandagi suv 
shlang orqali egatlarga quyiladi (yo„naltiriladi), ko„kat sabzavotlarni 
sug„orish shlanga uchiga o„rnatiladigan va olib qo„yiladigan to„rlar 
(setka) yordamida olib boriladi. Bu usulda sug„orish chegaralangan 
holda o„tkazilishi kerak, chunki u ko„p mehnat talab etishi bilan 
birga egat tubini yuvib ketadi, tuproqni zichligini oshiradi va havoni 
namlanishini ta‟minlamaydi.