S yunusov, Z. Abdiyev

-
mol tezligini oshishi bilan fotosintez jarayoni kuchayadi. Havo tur
-
g„un bo„lib qolganda gaz almashishi buziladi, karbonat angidridni 
(CO
2
) etishmasligi fotosintez jadalligini susaytiradi, suv parlarini 
juda sekin ajralishi transpiratsiya jarayonini chegaralab qo„yadi. 
Bunday sharoitda o„simliklarni o„sishi sekinlashadi va ular kasallana 
boshlaydilar. Ko„pchilik hollarda havoni turg„un bo„lib qolishi qish 

---

faslida kuzatiladi. Issiqxonada havo harakatini o„rtacha tezligi 0,3-
0,5 m/sek, ayrim vaqtda 1-1,5 m/sek gacha etadi. Havo harakati tez
-
ligi isitish va shamollatish yordamida o„zgartiriladi. 
Atmosferada CO
2
zahirasi tirik organizmlarning nafas olishi, 
organik moddalarning parchalanishi, yonilg„ilarni yoqish hisobiga 
ko„payib (to„lib) boradi. Issiqxonalarda, biologik usulda isitiladigan-
laridan tashqari, quyoshli kunlarda havo tarkibidagi CO
2
gazining 
miqdori tabiiy miqdordan pasayib ketishi mumkin (0,01% gacha). 
Bu xususan gidroponli issiqxonalarda sodir bo„ladi, chunki unda 
foydalaniladigan substratlar CO
2
ni o„zidan ajratmaydi. 
O„simliklar uchun havo tarkibidagi karbonat angidrid gazi miqdori 
yetarli (qoniqarli) hisoblanmaydi. Uni miqdori ko„payib borishi bilan 
o„simliklarni sintez qilish faoliyati kuchayadi. Uni konsentratsiyasi 
0,15-0,20% bo„lganda fotosintez jarayoni jadallashadi. Keyinchalik gaz 
miqdorini ko„payishi fotosintez jadalligi va nafas olishni sekinlashtiradi. 
CO
2
gazi miqdori va harorat ko„tarilsa-yu unga mos keladigan darajada 
yorug„lik yetarli bo„lmasa samara bermaydi. CO
2
gazning maqbul 
konsentratsiyasi mineral o„g„itlar bilan oziqlantirish darajasi va 
havoning nisbiy namligiga ko„ra o„zgarib turadi. Mineral oziqlan-tirish 
me‟yori oshirilganda CO
2
gaziga ham talab ortadi. Havoning nisbiy 
nam-ligi 90% bo„lganda, fotosintez XNN 50% dagiga qaraganda 
jadalroq o„tadi. Bu-ning sababi shundaki XNN 50% bo„lganda harorat 
va suv tartibotlarini buzilishi barg og„izchalarini ochilish darajasini 
kamayishiga olib keladi, bu holat XNN 90% bo„lganda kuzatilmaydi. 
Havo tarkibidagi ortiqcha CO
2
bo„lishi zararlidir.
O„simlik uchun tuproq havosi tarkibidagi karbonat angidrid gazi 
ham ma‟lum darajada ahamiyatga ega. Uni zahirasi bu yerda ildizlarning 
nafas olishi va organik moddalarni mikroorganizmlar yordamida parcha-
lanishi natijasida ajralib chiqadigan SO
2
hisobiga to„lib (ko„payib) turadi. 
Tuproq qatqalog„i va uni zichlashib qolishi tuproq va atmosfera o„rtasida 
gaz almashinuvini qiyinlashtiradi. Gazning yomon almashinishi natijasi-
da karbonat angidrid gazi konsentratsiyasi ildizlarga salbiy ta‟sir ko„rsati-
shi mumkin. Tuproqda ortiqcha karbonat angidrid gazining to„planishini 
oldi olish uchun uni o„z vaqtida yumshatib turish kerak. 
Issiqxonalarda havoni zararli gazlar bilan ifloslanishiga yo„l 
qo„ymaslik kerak. Etilen va atsetilen oz konsentratsiyada (0,05 mg/-

---

m
3
) bo„lsa ham inson uchun zararlidir. Zararli gazlarning havo tar-
kibida yo„l qo„yilishi mumkin bo„lgan konsentratsiyasi (m
3
havoda 
mg): oltingugurt ikki oksidi inson uchun – 5, o„simlik uchun – 0,2; 
azot dioksidi – 5 va 20; ammiak – 50 va 10; azot – 0,1 va 0,2; for-
maldegid – 5 va 0,7; uglerod dioksidi – 5 va 500.