S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

virmeyker-dasturchi 
texnik vazifani olib, uni bajarib, tayyor mahsulotni 
buyurmachiga berganda tо‗g‗ridan-tо‗g‗ri buyurtma bо‗lishi mumkin. 
Bu buyurtma virmeyker qora bozor ehtiyojlarini bilgan holda о‗z 
mahsulotlari bilan uni qoniqtirishga urinadi, keyinchalik esa mustaqil 
amalga oshirganda (foydalanuvchilarga litsenziya beradi) tо‗g‗ridan-
tо‗g‗ri bо‗lmagan buyurtma ham bо‗lishi mumkin.
Uzoq vaqtdan beri butun jinoiy g‗oyani – zararkunanda kod 
yozishni, uni qо‗llashni, qо‗llash natijasini foyda olish uchun ishlatishni 
yagona bir kishi amalga oshirgan hol uchramagan.
Shunday qilib, zararunanda dasturni 
yaratuvchisi
– bu
 
deyarli har 
doim
 
jinoiy guruh a‘zosidir. Uning faoliyati buyurtmachilar va 

---

52 
zararkunanda dasturlar foydalanuvchilardan ayri holda ahamiyatga ega 
emas.
Zararkunanda dasturlarni yaratishdan tashqari ularni qо‗llash ham 
jinoyatdir. Bunday dasturdan foydalanuvchi shaxs ham kо‗p hollarda о‗z 
mehnatining natijalarini bevosita bajarmasdan, jinoiy guruhning boshqa 
a‘zolariga sotadi yoki beradi. 
Va nihoyat uchinchi toifa – bu zararkunanda dasturlarni qо‗llash 
natijalarini 
amalga oshiruvchilar
, ya‘ni 
spamerlar, firibgarlar, 
karderlar, talonchilar
.
Jinoiy ―jamoalarga‖ misollar keltiramiz. 
Spammerlar. 
Birinchi 
xabar 
tarqatuvchi 
foydalanuvchi 
kompyuteriga yashirin tarzda kiritish uchun DT ni yaratadi va uni 
rivojlantiradi (troyanlar). Ikkinchi kishi birinchisidan kо‗rsatilgan 
dasturdan foydalanish huquqini sotib olib, uni massali tarzda tarqatadi, 
signallarni qabul qiladi va muvaffaqiyatli kiritilgan troyanlarni hisobga 
oladi, ularni tuzilmaga ega zombi-tarmoqlarga birlashtiradi. Tayyor 
tarmoqni (butunligicha yoki qisman, doimiy va ma‘lum vaqtga) u 
uchinchi shaxsga sotadi, u esa uning yordamida spam havolani 
yuborishni amalga oshiradi. О‗sha spam yordamida buyurtmachilarni 
qidiradigan 
tо‗rtinchi xabar tarqatuvchi havolalar yuborishga 
buyurtmalarni qabul qiladi, buyurtmachidan olingan pullarning bir 
qismini uchinchi shaxsga xizmat haqi sifatida о‗tkazadi. Beshinchi shaxs 
maqola uchun elektron pochtalar manzillarini verifikatsiya qilish va 
yig‗ish bilan shug‗ullanadi. Yig‗ilgan manzillar bazasini (yoki bunday 
bazalarga yozilishni) tо‗rtinchi shaxsga yoki uchinchi shaxsga sotadi.