S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Zararkunanda dasturlar. 
Antivirus analitiklari zararkunanda DT tijoratlashuviga yaqqol 
tendensiyani aytishmoqda. Hali 10-15 yil oldin deyali barcha viruslar va 
chervlar aniq g‗arazli maqsad bezorilik yoki qiziqish uchun yaratilgan. 
Zamonaviy zararkunanda dasturlar orasida kо‗pchiligini foyda 
olish maqsadidagi dasturlar tashkil etadi. Ularning asosiy turlari 
(maqsadi nuqtai-nazaridan) quyidagilar:

---

51 

Zombi-tarmoqlarni yaratish uchun 
troyan dasturlari, 
keyin 
ular spam tarqatish, DoS-hujum, fisher saytlarini tashkil qilish va shu 
kabilar uchun foydalaniladi; odatda ular о‗zini-о‗zi tarqatish 
mexanizmiga ega bо‗ladi; 

Spyware, 
ya‘ni shaxsiy ma‘lumotlarni – tо‗lov tizimlari 
parol va kalitlari, bank kartalari rekvizitlari va firibgarlik yoki о‗g‗irlik 
uchun foydalanish mumkin bо‗lgan boshqa ma‘lumotlarni о‗g‗irlash 
uchun troyanlar va chervlar;
 

Adware, 
ya‘ni shaxsiy kompyuterga yashirin kirib oluvchi va 
foydalanuvchiga ruxsatsiz reklamalarni kо‗rsatuvchi zararkunanda 
dasturlar (ba‘zida adware sinfiga zararkunanda dasturlargina emas, 
―qonuniy‖ bо‗lgan foydalanuvchi ruxsati bilan reklama kо‗rsatuvchi 
dasturlarni ham kiritishadi);
 

Foydalanuvchi imtiyozlarini oshirish uchun xizmat qiluvchi 
va ―buzilgan‖ kompyuter harakatlarini yopish uchun xizmat qiladigan
 
rutkitlar; 

Belgilangan vaqtda yoki ma‘lum shartlar bajarilishida 
kompyuterdagi barcha sezgir axborotni avtomatik yо‗q qilish uchun 
mо‗ljallangan 
mantiqiy bombalar; 

―ransomware‖ 
– о‗lja kompyuteriga yashirin tarzda troyan 
dasturi kо‗rinishi ostida kirib olgach foydalanuvchi axborotdan iborat 
fayllarni shifrlaydi, sо‗ngra foydalanuvchi fayllarini qayta tiklash 
imkoniyati uchun pul tо‗lashni talab qiladi.
 
Zamonaviy zararkunanda dastur jinoiy biznes uchun texnologik 
element vositasi bо‗lgani kabi, zamonaviy virus yozuvchi ham о‗z-
о‗zidan ishlamasdan boshqalarni buyurmasini bajaradi. Bu buyurtma