S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Real plastik
. Karderlar jargonida "real plastik" bank kartalarining 
tо‗liq nusxalari demakdir. Ular rangli tasvirga ega bо‗lishi, gologramma, 

---

61 
foydalanuvchining embossirlangan (о‗yilgan) 
nomi 
va 
kerakli 
ma‘lumotlarni о‗z ichiga olgan magnit chiziq bо‗lishi kerak. 
Ushbu amaliyot usuli damp karta talab qiladi. PIN-kod talab 
qilinmaydi. Kartaning 
qattiq 
nusxasi 
dampga 
asoslanib 
amalga 
oshiriladi. Bu nafaqat magnit chiziqdagi tо‗g‗ri ma‘lumotga ega bо‗lishi, 
balki shunga о‗xshashi ham kerak. Kartada chizilgan rasm, albatta, asl 
nusxaga tо‗g‗ri kelishi shart emas, lekin u bо‗lishi va yuqori sifatli amalga 
oshirilishi kerak: bulg‗anganmasligi, bо‗linmasligi lozim. Bank va kartaning 
nomi kodga mos kelishi (karta raqamining dastlabki 6 raqami) ham 
muhim; Biroq sotuvchilar kamdan-kam hollarda bunga e‘tibor berishadi. 
Oq plastik
. Faqat saqlangan magnit chiziqlarga ega bо‗lgan 
kartaga karterlar uchun "oq plastik" deb nom beriladi. Uni ishlab 
chiqarish juda arzon. Biroq foydalanish maydoni faqat bankomat bilan 
cheklangan. Albatta, PIN-kodni bilish kerak. 
Qora bozorda damp kartochkalarning bir nechta tо‗plami + PIN-
kodlar qimmat turadi, ammo u bankomatdan barcha balans va kredit 
limitini olib tashlash orqali kartochka hisobini quruqlashtirish uchun 
ishlatilishi mumkin. Kо‗pgina banklar bankomat bitimlariga cheklovlar 
qо‗yadi - geografiya bо‗yicha, bir vaqtning о‗zida maksimal miqdorda 
pul yechishga, kunlik maksimal miqdor. Bu karderlar faoliyatini 
qiyinlashtiradi. Pullar yechib olinmaguncha karta tо‗xtatilishi va 
tо‗xtatish rо‗yxatiga qо‗shilishi mumkin. 
Trafik 
bilan 
firibgarlik.
Aloqa 
operatorlari 
uchun 
avtomatlashtirilgan hisoblash tizimlari (billing tizimlari), shuningdek, 
ma‘lumotlarni yig‗ish vositasi bunday tizimlar uchun (prebinding, 
mediaton) har doim firibgarlar, о‗g‗rilar va boshqa jinoiy shaxsning 
qiziqish doirasida bо‗ladi. Billing tizimidagi ma‘lumotlarni о‗zgartirib, 
siz katta miqdordagi firibgarlik, о‗g‗irlik, talonchilikni amalga 
oshirishingiz mumkin. Bunday tizimlarning murakkabligi juda katta, 
xodimlarning kо‗pchiligi va korxonaning mijozlari bir vaqtning о‗zida 
ularga kirish imkoniga ega, shuning uchun ma‘lumotlarni olish va 
о‗zgartirish uchun har doim yetarli texnik qobiliyat mavjud. 
Billing ma‘lumotlarining ayyorligi juda keng tarqalgan. Bu 
shunchalik keng tarqalganki, bu kabi huquqbuzarlik uchun mablag‗larni 
hisobga olishning standartlari mavjud. Bozorda bunday operatsiyalarni 
aniqlash va oldini olish uchun maxsus dasturiy mahsulotlar mavjud 
bо‗lib, ular "fraud management systems" deb ataladi. Nomning о‗zi, bu 
firibgarlikning oldini olish emas, balki bunday firibgarlikdan kelib 
chiqadigan zararning kamayishi haqidaligini bildiradi. 

---

62 
Bunday jinoyatlarni tergov qilish ikki sohada maxsus bilimlarni 
talab qiladi. Birinchidan, biznes kommunikatsiyalari sohasida. Trafikni 
uzatish tartibi, uning texnik tashkil etilishi, operatorlar о‗rtasidagi о‗zaro 
hisob-kitoblar, tarif xususiyatlari - bularning hammasi maxsus bilim 
sohasi hisoblanadi. Ikkinchidan, IT bilimi talab qilinadi, chunki barcha 
billing tizimlari kompyuter axborot tizimlari bо‗lib, ularga ruxsatsiz 
kirishni tashkil etish tegishli maxsus bilimlar mavzusidir.