S sh. Xabibullayev, S. A. Djumayev defektoskopiya va diagnostika

12.1-rasm.
GTN-10-4 agregatida vibratsiyani o‘lchash
nuqtalarining sxemasi: 1–5 – nuqtalarning nomerlari.
Vibromonitoring tizimlari bilan jihozlanmagan rotorli mashi-
nalarni tashxislashning tiplashgan dasturlari quyidagi asosiy bos-
qichlarni o‘z ichiga oladi:
1. Texnik va ekspluatatsion hujjatlarni hamda tezkor nazorat 
natijalarini o‘rganib chiqish va tahlil qilish.
2. Mashina va asosni (fundamentni) vizual ko‘zdan kechirish, 
biriktiruvchi muftalar, zichlashtiruvchilar va boshqa elementlar-
ning holatini tekshirish, parametrik mezonlar (kriteriylar) va foy-
dali ish koeffitsienti (FIK) bo‘yicha mashinaning funksional ish 
qobiliyatini baholash, mashinaning kontur xarakteristikalarini 
olish.
3. Tashxislashning individual dasturini va ishlarni bajarish 
grafigini mashinaning konstruktiv xususiyatlarini va ekspluatatsiya 
qilish sharoitlarini hisobga olgan holda ishlab chiqish.
4. Belgilangan nazorat qilish nuqtalarida vibrotashxislash ap-
paraturalarini ulash, podshipniklar, korpus va asosning (funda-
mentning) vibratsiya parametrlarini qayd qilish. Vibrosignallar-
ning spektral tarkib toptiruvchilarini yoyish va tahlil qilish.
5. Yemirmaydigan uslublar bilan rotorli mashinaning asosiy 
qismlari va detallarini nazoratdan o‘tkazish (zarur bo‘lgan holat-
da).
6. Asosning (fundamentning) va binoning qurilish konstruksi-
yalarining holatini tekshiruvdan o‘tkazish. Tekshirish oldindan 
ko‘zdan kechirish paytida ularning yaxlitligida nuqsonlar aniqlan-
gan yoki «rotor-fundament» tizimining vibratsion xarakteristi-

---

92
kalarida o‘zgarishlar aniqlangan holda o‘tkaziladi (fundament va 
bino qurilish konstruksiyalarining holatini baholash mos keluvchi 
uslublar bilan amalga oshiriladi). 
7. Nazoratdan o‘tkazish natijalariga yakuniy ishlov berish va 
tahlil qilish, mashinani eksplutatsiya qilishni davom ettirish, 
ta’mirlash yoki yangisiga almashtirish to‘g‘risida qaror qabul qilish.
Nazorat qilish nuqtalarini belgilashdan oldin ko‘proq ma’lumot 
beradigan nuqtalarni aniqlash maqsadida rotorli mashinaning 
kontur xarakteristikalari olinadi, bu nuqtalarda vibrosignal maksi-
mal qiymatlarga va minimal og‘ishlarga ega bo‘ladi. Qoidaga 
ko‘ra, podshipnikli tayanchlarda va mashinani fundamentga 
mahkamlash elementlarida joylashgan nuqtalar nazorat nuqtalari 
sifatida qabul qilinadi. Takroriy o‘lchashlar xuddi o‘sha joyda 
o‘tkazilishi uchun nazorat nuqtalarining joylashuvi albatta qayd 
qilinadi. Mas’uliyati katta bo‘lgan rotorli mashinalar nazorat 
nuqtalariga mahkamlangan qo‘zg‘almas datchiklar bilan jihozla-
nadi. Bunday mashinalarning podshipnikli tayanchlaridagi vibrat-
siya uchta – vertikal, gorizontal va o‘q yo‘nalishida o‘lchanadi. 
Nazorat nuqtalari va o‘lchash yo‘nalishlari nazorat qilishning ki-
nematik sxemasida ko‘rsatiladi, shunday sxemalardan biri 
12.1.2-rasmda keltirilgan.
Elektrodvigatel
Nasos