S. Mirzayev, O. Imomov, D. Inomjonov, I. Usmonaliyev, A. Najimov

4-jadval
25 yoshgacha bo’lganlarning jismoniy rivojlanish ko’rsatkichlari

Yoshi (yil)	Erkak kishilar			Ayol kishilar
	Bo’yi ( sm)	Vazni (kg)	Ko’krak qafasi diametri (sm)	Bo’yi (sm)	Vazni (kg)	Ko’krak qafasi diametri (sm)
Yangi tug’ilgan	50,0	3,48	34,5	50,0	3,4	33,5
1	76,3	10,57	49,2	75,0	10,32	48,0
2	85,9	12,9	52,0	86,0	12,5	51,3
3	95,7	14,82	53,5	94,0	14,53	53,0
4	101,5	16,50	54,2	100,2	15,8	54,4
5	108,5	18,7	56,4	107,5	18,0	55,9
6	114,0	21,3	58,0	113,6	20,8	57,2
7	121,5	24,5	59,3	121,5	24,0	58,0
8	126,5	26,2	60,0	126,0	26,8	59,3
9	133,0	30,0	62,5	131,5	29,8	61,0
10	138,6	32,4	64,9	138,0	32,6	63,8
11	142,0	34,6	67,1	142,0	34,4	65,1
12	146,5	38,2	67,4	151,0	41,0	68,2
13	152,5	43,1	73,2	155,0	45,5	73,3
14	158,5	49,0	76,7	159,0	49,1	76,5
15	166,5	54,7	81,5	159,5	52,3	78,5
16	173,0	61,4	86,8	162,0	54,9	80,7
17	174,8	65,2	89,0	163,5	56,8	83,0
18	175,6	67,8	90,8	164,0	57,3	83,5
19	175,8	68,2	91,5	164,0	57,6	83,5
20	176,0	69,2	92,0	164,0	57,7	83,5
21-25	176,0	70,0	92,0	164,0	58,0	83,5

5-jadval
O’quvchilar o’pkasi tiriklik sig’imi (millilitrlarda)

Yoshi (yil)	O’g’il bolalar	Qiz bolalar
7	1340	1200
8	1500	1344
9	1700	1555
10	2000	1799
11	2133	1969
12	2312	2113
13	2600	2471
14	2990	2671
15	3401	2826
16	3503	2839
17	4499	3008
Kattalarda	3000-4500	2500-3500

6-jadval
O’quvchilar qo’l muskullarining kuchi (kg da)

Yosh ( yil)	O’gil bolalar		Qiz bolalar
	O’ng qo’l	Chap qo’l	O’ng qo’l	Chap qo’l
7	12,6	11,9	10,9	10,4
8	14,7	13,7	12,3	11,5
9	16,9	15,3	12,9	12,4
10	19,6	18,2	15,3	14,2
11	21,9	20,4	17,2	15,8
12	24,0	21,9	19,4	18,0
13	25,8	23,3	22,6	21,1
14	30,0	27,0	25,0	23,4
15	37,8	33,4	27,3	24,8
16	43,3	39,1	28,1	25,6
17	48,2	43,7	28,6	26,1
Kattalar	50,0	46,0	33,0	30,0

6-AMALIY MASHG’ULOT
MAKTAB REJIMI VA DARS JADVALINI GIGIYENIK BAHOLASH.
Ishning maqsadi: Talabalarni maktab o’quvchilarining kun tartibi va dars jadvalini tuzishdagi gigiyenik talablar bilan tanishtirish.
Maktab kun tartibiga darsning boshlanishi, davom etishi, to’garak ishlari, sinfdan tashqari va jamoat ishlari, tanaffuslarni va dars jadvalini tashkil qilish kiradi. Gigiyena talabiga asosan tuzilgan kun tartibi bolalar va o’smirlar organizmining sog’lom bo’lishiga, ish qobiliyatining yuqori bo’lishiga olib keladi. Tog’ri tuzilgan kun tartibi har bir ishni ma’lum vaqtda bajarish, dam olish va ovqatlanishni ta’minlaydi hamda shunday odatlarni vujudga keltiradi yoki shartli refleksni shakllantiradi. Maktab o’quvchilarining
Taxminiy sutkalik va mashg’ulotlar kun tartibi 7-8- jadvallarda ifodalangan.
7-jadval
Maktab o’quvchilarining taxminiy kun tartibi

№	Tadbirlar	Yosh guruhlari va sinflar (yil)
		7-9	10	11-12	13-15	16
		I-III	IV	V-VI	VII-VIII	IX
1	O’rindan turish, ertalabki gimnastika, hojatxona	7: 00	7:00	7:00	7:00	7:00
2	Nonushta	7:30	7:30	7:30	7:30	7:30
3	Maktabga yo’l (sayr)	7:50	7:50	7:50	7:50	7:50
4	Maktabda mashg’ulotlar	8:20	8:20	8:20	8:20	8:20
5	Maktabdan uygacha yo’l (sayr)	12:30	13:30	4:00	14:30	14:30
6	Tushlik ovqat	13:00	14:00	14:30	15:00	15:00
7	Tushlikdan keyingi dam olish (uyqu)	13:30	__	__	__	__
8	Sayr, harakatli va sport o’yinlari	14:30	14:30	15:00	15:30	15:30
9	Dars tayyorlash	16:00	17:00	17:00	17:00	17:00
10	Ochiq havoda bo’lish	17:30	__	__	__	__
11	Kechki ovqat va erkin mashg’ulot	19:00	19:30	19:30	19:30	20:00
12	Tungi uyquga hozirlik	20:00	20:30	20:30	21:00	21:30
13	Tungi uyqu	20:30	21:00	21:00	21:30	22:00

8-jadval
O’quvchilarning sutkalik ish faoliyatining taqsimoti (soatlarda)

Yoshi (yil)	sinf	Makltabda o’quv mashg’ulotlari	Uyda o’quv mashg’ulotlari	Sport o’yinlari, sayrlar	Badiiy adabiyotlar o’qish, to’garakka qatnash va oilaga yordam	Ovqatlanish, hojatxona va ertalabki gimnastika	Tungi uyqu
7	1	3-4	1	3,5	2,5	2,5	10,5-11
8	2	4	1-1,5	3,5	2,5	2,5	10,5-11
9	3	4	1,5-2	3,5	2,5	2,5	10,5-11
10	4	4-5	1,5-2	3,5	2,5	2,5	10-10,5
11	5	5-6	2-2,5	3	2,5	2,5	9,5-10
12	6	5-6	2-2,5	3	2,5	2,5	9-9,5
13	7	5-6	2,5-3	2,5	2	2	9-9,5
14	8	5-6	3-4	2,5	2	2	9-9,5
15	9	5-6	3-4	2,5	2	2	8,5-9
16	10	5-6	3-4	2,5	2	2	8-8,5

O’quv yili hamma sinflar uchun 2-sentabrda boshlanib, 1-7-sinflarga 30-maygacha, 8-9-sinflarda 25-iyungacha davom etadi (imtihon topshirish muddati ham shu davr ichida). Maktabdagi kundalik va haftalik o’quv soatlari o’quvchilarning yoshi bilan bog’liq holda oshib boradi. Haftalik o’quv soati 1-2-sinflarda 24 soat, 3-sinfda 26-soat, 4-sinfda 29 soat, 5-8-sinflarda 30 soat, 9-sinfda esa 32 soat bo’lib, maktab o’quv darslari yil davomida har kuni bir vaqtda boshlanishi kerak. Birinchi smenada darslar iloji boricha 8:30 dan erta boshlanmasligi kerak, chunki ular vaqtida nonushta qilolmaydi. Bu esa o’quvchilarni toliqishi va kasallanishiga sabab bo’ladi. Har bir dars soati 45 minut davom etadi, kichik tanaffuslar 10 minut, katta tanaffus esa 30 minut davom etishi kerak.

Sidan tashqari ishlarga jismoniy tarbiya va sport seksiyalarida, fan va havaskorlik to’garaklariga qatnashish kabilar kiradi. Har bir o’quvchi faqat bitta fan to’garagiga qatnashishi mumkin. Agar o’quvchi o’z xohishi bilan ikkita to’garakka qatnashmoqchi bo’lsa, unin bittasi albatta sport yoki havaskorlik to’garagi bo’lishi
lozim, aks holda u charchaydi va salomatligi zaiflashadi. To’garak mashg’uloti uchun o’quvchi haftada 2-4 soat vaqt sarflashi mumkin. Har bir mashg’ulot vaqti 50-60 minutdan oshmasligi kerak. Maktabdan tashqari ishlarga ekskursiyalar, yosh tex- niklar va tabiatshunoslik markazlari, bolalar klublari va teatrlari hamda boshqa markazlarga qatnashish kiradi.o’quvchi faqat bitta jamoat ishini bajarishi mumkin. Jamoat ishlari uchun 1-4-sinf o’quvchilari haftada 1-2 soat, 5-7-sinf o’quvchilari 3-4 soat, 9-sinf o’quvchilari 4-5 soat sarflashlari mumkin.
O’quvchilarning ish qobiliyati va o’zlashtirishining yaxshi bo’lishi dars jadvalining gigiyenik tuzilishiga bogliq. O’zlashtirishning oson va qiyinligiga qarab hamma fanlarni juda qiyin, o’rtacha va oson fanlarga bo’linadi. Birinchi juda qiyin fanlarga chet tili, matematika, ikkinchi darajali qiyin fanlarga fizika, kimyo, o’rtacha qiyin fanlarga tarix, tabiatshunoslik, ona tili va adabiyot, geografiya, o’zlashtirilishi oson fanlarga – jismoniy tarbiya, mehnat, musiqa, tasviriy san’at kabilar kiradi. Dars jadvali tuzishda kunning og’ir va yengil davrlari, hamda haftaning og’ir va yengil kunlariga amal qilinadi. O’gir darslar kichik maktab yoshidagi o’quvchilarda 2-soat-ga, o’rta va yuqori maktab yoshlarida 2-3-soatlarga qo’yib dars jadvali tuzish lozim.
Kichik maktab yoshida 3-soatga, o’rta va yuqori maktab yoshida 4-soatga o’zlashtirish oson bo’lgan fanlar ( jismonoy tarbiya, mehnat, musiqa, tasviriy san’at) qo’yilishi kerak. Hamma maktablarda birinchi kichik maktab yoshida birinchi soatga, o’rta va yuqori maktab yoshida esa 5-6- soatlarga o’rtacha qiyin fanlar (tarix, tabiatshunoslik, geografiya, ona tili va adabiyot) qo’yiladi. O’quvchilarning ish qobiliyati hafta davomida o’zgarib turadi. O’quvchi ish qobiliyati eng yuqori kun haftaning 2-3 kunlari hisoblanadi. Og’ir fanlar shu kunlarga qo’yilsa bo’ladi. Dushanba kuni esa o’zlashtirish qiyin, shuning uchun og’ir fanlar qo’yilmaydi. Haftaning 4-kuni ish qobiliyati pasayib, hafta oxida keskin kamayib ketadi. Shuning uchun 4-o’qish kuniga harakatlanish bilan bog’liq yengil darslar qo’yilsa va sinf rahbarlari soatlari hamda ekskursiyalar o’tkazilsa o’quvchi ish qobiliyati 5-6-o’qish kunlari ancha tiklanadi. Natijada dars jadvaliga shu kunlari qiyinroq fanlar qo’yish imkoni tug’iladi.