S. M. Masharipov X. S. Tadjiyeva tibbiy kimyodan amaliy mashg’ulotlar uchun darslik

Nazorat savollari

1. 
   Qanday birikmalar kompleks birikmalar deb ataladi?
   
2. 
   Quyidagi kompleks birikmalarning ionlanish tenglamasini tuzing
   
3. 
   [Pt(NH₃)₆] (SO₄)₂ [Cu(NH₃)₄] SO₄ Na₃ [Co(NO₂)₆]
   

4. Quyidagi birikmalarda temirning zyardini aniqlang K₃[Fe(CN)₆], K₄[Fe(CN)₆] Cu₂[Fe(CN)₆

4. 
   Kompleks birikmalarning ichki va tashqi sferalari deganda nimani tushunasiz. Misollar orqali tushuntiring.
   
5. 
   Kompleks ionning beqarorlik va barqarorlilik doimiysi nimaga aytiladi?
   
6. 
   Kompleks birikmalardagi kimyoviy bog‘lar tabiatini tushintirng
   
7. 
   Kompleks birikmalarda izomeriya turlarini tushintirng
   

Mashg’uloti № 9 (Laboratoriya mashg’uloti)
Ichki kompleks birkmalar. Xelatlar. Kompleksonometriya
Markaziy atomi bir vaqtning o‘zida ligandning ikki va undan ortiq funksional guruxi bilan bog‘lanadigan kompleks birikmalar ichki kompleks birikmalar yoki xelatar deyiladi.
Masalan: ikki molekula etilendiaminni qadmiy tuzlari bilan ta’sirlanishi natijasida qo‘yidagicha ichki kompleks birikma, xelat hosil bo‘ladi:

Ichki kompleks birikmalarning ligandlariga kompleksonlar deyliadi. Ko‘pchilik hollarda komplekson vazifasini aminopolikarbon kislota va uning hosilalari o‘ynaydi. Masalan: HN₂CH₂COOH
Nitril uch sirka kislotasi

Etilendiamintetrosirka kislotasi. (EDTSK)

EDTSK ko‘proq natriyli tuzi holida ishlatiladi, va trilon B nomi bilan yuritiladi.

Trilon B ko‘pgina kationlar bilan turg`un komplekslar hosil qiladi va ko‘pgina biotibbiyot ilmiy ishlarida keng ishlatiladi. Kompleksonlarni ishchi eritma sifatida ishlatishga asoslangan aniqlash usuliga kompleksonometriya usuli deb aytiladi. Hozirgi vaktda 80 dan ortiq kimyoviy elementlarning kompleksonometrik usul bilan aniqlash mumkin.
Tibbiyot va biologik ishlarda kompleksonlar va kompleksonometriya usuli keng qo‘llanilmoqda.
Masalan: Tirik a’zolardagi Ca, Mg va boshqa mikroelementlarni aniqlash
- dorivor moddalarni taxlil qilishda
- suvni taxlil qilishda
- qonni saqlashda katalizator sifatida,
- odam a’zolariidan zaharli metallar ionlarini chiqarish uchun