S. M. Masharipov X. S. Tadjiyeva tibbiy kimyodan amaliy mashg’ulotlar uchun darslik

Kompleks birikmalarining nomlanishi
Kompleks birikmalar nazariy va amaliy kimyo xalkaro ittifoqining (IUPAC) nomenklatura qo‘mitasi tavsiyasiga ko‘ra nomlanadi. Bu tavsiyanoma asosini quyidagilar tashkil etadi:
Kompleks birikmalarni nomlashda quyidagi tartibga rioya qilish kerak: Ligandlar soni Ligandlar nomi Markaziy atom nomi Markaziy atom oksidlanish darajasi(rim raqamida) Tashqi sfera ioni nomi
1. Ligandlar soni quydagicha nomlanadi: 1- mono; 2-di; 3-tri; 4-tetra; 5-penta;
6-geksa; 7- gepta; 8-okta va hakazo.
2. Anion ligandlar nomining oxiriga «O» qo‘shimchasi qo‘shiladi: Cl^- xloro; NO₂^- nitrito; SO₄^-2 sulfo; CN^- -siano; J^--iodo; Br^--bromo; NO₃^--nitro
3. Molekulyar ligandlar erkin molekulalar kabi nomlanadi ayrim cheklanishlarni hisobga olgan holda masalan: NH₃ – ammin; H₂O– akva; CO - karbonil
4. Markaziy atomni nomlaganda kompleks ionning zaryadiga etibor berish kerak. Anion komplekslarda markaziy atom lotincha nomiga at qo‘shimchasi qo‘shib nomlanadi. Masalan: Co³⁺ kobaltat ; Zn²⁺ sinkat ; Fe²⁺ ferrat
5. Kation va neytral komplekslarda markaziy atom o‘zbekcha nomi bilan nomlanadi.
6. Fazoviy izomer tabiatiga ega bo‘lgan komplekslar «sis-» yoki «trans-» old qo‘shimchalari yordamida nomlana­di. Bundan tashqari bunday komplekslardagi ligandlar joylashgan koordinatsion nuqtalar raqamlar orqali ham ifodalanishi mumkin. Odatda yassi kvadrat kompleks­lar uchun trans — holatlar 1—3 va 2-4 raqamlari, okta­edrik komplekslarda esa 1—6, 2—4 va 3—5 raqamlari bilan belgilanadigan holatlarga moc keladi.
7. Aralash komplekslarda birinchi navbatda anion ligandlar alfavit bo‘yicha nomlanadi. Undan keyin neytral ligandlar nomlanadi.

Kompleks birikmalarning sinflanishi
Komplekslarning sinflanishi asosan ligandlarning markaziy atom bilan birikish farqlari, ularning tabiati va tuzilishiga, ular birikkan markaziy atomning tabiati hamda soniga bog‘liq bo‘ladi.
Yuqorida aytilganlarga ko‘ra komplekslarni quyidagi asosiy va ko‘p jixatdan umumlashgan guruxlarga bo‘lish mumkin: