S. M. Masharipov X. S. Tadjiyeva tibbiy kimyodan amaliy mashg’ulotlar uchun darslik

1.Kompleks ionning zaryadiga ko‘ra: Neytrali [Pt(NH₃)₃Cl₄]⁰ ; kationli [Pt(NH₃)₆]⁺⁴Cl₄ ; anionli K₃[Fe(CN)₆]^-3
2. Ligandlarning tabiatiga ko‘ra :
1) Gidratlar: [Cu(H₂O)₄]Cl₂
2) Akvakomplekslar: [Cr(H₂O)₆]Cl₃
3) Atsidokomplekslar: Na₃[Ag(S₂O₃)₂]
4) Ammiakatlarga bo‘linadi: [Co(NH₃)₆]Cl₃
3. Ichki kompleks (koordinatsion) birikmalar — markaziy atom­ning koordinatsion sonini to‘yintiradigan va uning zaryad qiymatini neytrallay oladigan ligandlardan tarkib topgan komplekslardir:

Kompleks brikmalarning izomeriyasi
Kompleks birikmalarda tarkibi bir xil lekin tuzilishi va xossalari har xil bo‘lgan birikmalar ya’ni izomerlar hosil boladi. Ularda izomeriya quyidagilarga farqlanadi:
1. Gidrat izomeriyasi
2. Ion metomeriya (ionizatsion izomeriya)
3. Tuz izomeriyasi
4. Geometrik izomeriya


Kompleks birikmalarning barqarorligi
Ko’p kompleksning elektrolik dissotsilanishi bosqichma-bosqich boradi. Birinchi bosqichida u kuchli elektrolitlar singari (to‘liq) dissotsilanadi:
Shundan so‘ng kompleks ion dissotsilanishga uchraydi. Ammo uning dissotsilanishi kuchsiz elektrolitlar singari bo‘lib, bosqichli ravishda amalga oshadi:

Kompleks birikmalarning turg’unligi kompleksning beqarorlik konstantasi bilan baholanadi. Komplekslarning beqarorlik konstantasi kompleks ionning dissotsiatsilanishidan hosil bo’lgan ionlar konsentratsiyalari ko’paytmasining kompleks ion konsentratsiyasiga bo’lgan nisbatiga aytiladi. Beqarorlik konstantasiga teskari kattalik barqarorlik konstantasi deb nomlanadi.
Komplekslarning barqarorligi asosan ularning tarkibiy qismlari bo‘lgan metall-ionlarining va ligandlarning tabiatiga, ularning miqdoriy nisbatiga, kompleks tabiatiga bog‘liqdir.
Kompleks birikmalarda kimyoviy bog’ tabiati
Kompleks birikmalarda kimyoviy bog‘ tabiatini tushintiruvchi bir qancha nazariyalar mavjud. Ulardan eng muhimi bo‘lgan valent bog’lar nazariyasiga to'xtab o'tamiz. Bu nazariyada Pоlingning atom tuzilishi nazariyasi asos bo’ladi.
Kompleks birikmalarning tashhqi va ichki sferasi ion bog’ orqali bog’lanadi. Markaziy atom va ligandlar orasidagi bog’lar odatda ligandlarning manfiy zaryadi va kompleks hosil qiluvchining bo’sh orbitallari hisobiga hosil bo’ladi. Bu bog’ donor akseptor mexanizmi bilan hosil bo’lib, koordinatsion bog’ deyiladi. Va albatta ligandlar ichida qutbli kovalent bog’ o’rin tutadi.