S. M. Masharipov X. S. Tadjiyeva tibbiy kimyodan amaliy mashg’ulotlar uchun darslik

Elektrolit eritmasi uchun solishtirma elektr o`tkazuvchanlik deb 1 sm<sup>2</sup> yuzali, oralaridagi masofa 1 sm bo`lgan, ikki parallel elektrod o`rtasiga joylashtirilgan 1 sm<sup>3</sup> elektrolit eritmasining elektr o`tkazuvchanligiga aytiladi.
Molyar elektr o‘tkazuvchanlik. Elektrolitlar eritmalarida elektro`tkazuvchanlik eritma konsentratsiyasiga bog`liq ekan, elektro`tkazuvchanlikni ifodalashning yana bir turini - molyar (ekvivalent)elektr o‘tkazuvchanlik tushunchasini kiritish lozim. Molyar elektr o‘tkazuvchanlik deb,bir-biridan 1 sm masofada o`rnatilgan, ikki parallel platina elektrod orasiga joylashtirilgan, bir mol-ekvivalent elektrolit tutgan eritmaning elektr o‘tkazuvchanligiga aytiladi va λ (lyambda) bilan belgilanadi. Molyar elektr o‘tkazuvchanlik solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikni, hajmi sm³ ifodalangan eritmaning suyultirilganligining ko‘paytmasiga teng
λ = æ · ; Om^{- 1 .}sm^2. mol^-1
Solishtirma elektr o‘tka­zuvchanlik qanday omillarga bog‘liq bo‘lsa, molyar elek­tra o‘tkazuvchanlik ham xuddi shunday omilllarga bog‘liqdir. Solishtirma elektr o‘tka­zuvchanlik uchun tekshirilayotgan eritmaning hajmi doimiy (1sm³) bo‘lsa, ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik uchun esa har qanday hajmda bo‘lishi mumkin.
Elektr o'tkazuvchanlik elektrolit eritmasidagi hamma ionlar hissasining yig'indisidir. Eritmadagi elektr toki ionlarimng elektrodlarga tomon harakatlanish tezligiga bog'liq bo'ladi. Ionlarning harakatchanligi ular­ning tabiatiga, erituvchi tabiatiga, harorat va erigan modda konsent­ratsiyasiga bog'liq. Ionlaming harakatlanish tezligi, shuningdek elektrodlardagi kuchlanishlar farqiga bog'liq ravishda ham o'zgaradi. Qralaridagi masofa 1 m, kuchlanishlar farqi 1 V bo'lgan 2 ta elektrodlar orasida harakatlanayotgan ionlarning metr/soniyalar hisobidagi tezligi ionlaning absolut tezligi deyiladi. Vodorod va gidroksid ionlari katta tezlikda harakatlanuvchi ionlar hisoblanadi. Bu kuchli kislota va asoslar eritma larining elektr o'tkazuvchanligi tuzlar erilmalariniug elektr o'tkazuvchanligidan yuqori ekanligini tushuntiradi. Kationlar absolut tezligini V_k va anionlar absolut tcziigini V_a bilan belgilasak, solishtirma tezlik quyidagiga teng bo'ladi:
;

n_k va n_klar tashish soni deyiladi. Absolut tezliklar V_k va V_a o'rniga ularga mutanosib kattalik bo'lgan ionlar harakatchanligidan foydalanish qulay:


bu yerda: F — Faradey soni
Kolraush qonuniga ko’ra, cheksiz suyultirilgandagi molyar elektro’tkazuvchanlik o’zgarmas haroratda o’zgarmas kattalik bo’lib kation va anionlar xarakatchanliklarining yig’indisiga tengdir.

l_k va l_a qiymatlar kation bilan anionning harakatchanligi deyiladi
Molyr elektr o‘tkazuvchanlik qiymatidan foydalanib kuchsiz elektrolitlarning dissotsilanish darajasini hisoblab chiqish mumkin.

buerda: λ - anashusuyultirilgandagimolyarelektro‘tkazuvchanlik;
λ∞ - cheksiz suyultirilgandagi molyar elektro‘tkazuvchanlik
Kuchli elektrolitlarning berilgan va cheksiz suyultirilgandagi elektr o‘tkazuvchanliklarining nisbati T_λ—elektr o‘tkazuvchanlik koeffitsienti bilan ifodalanadi. Bu molyar elektro‘tkazuvchanlik λv ning haqiqiy qiymati nazariy hisoblangandan necha marta kam ekanligini ko‘rsatadi.