S avezbayev, S. N. Volkov

Yt>\Q°C
Bunda БИС - bioiqlimiy salohiyat ko'rsatkichi;K_P - o'sim-liklarning namlik bilan ta'minlanishini tavsiflovchi va issiqlik bilan namlik nisbatiga bog'liq koeffitsient; ]T t > 10° С -10°C yuqori harorat yig'indisi; Ю00°С" ^ala dehqonchiligining shimoliy chegarasi yonidagijQ⁰^ yuqori harorat yig'indisi.
Yeming nisbiy biologik mahsuldorligi (B_K) ballairda baholanadi; 100 ballga teng qilib БИС « 1,9 qiymatiga mos keladigan ekinlarhing o'rtacha mahsuldorligi qabul qilinadi,, demak В_к=55 БИС ■ Bu ko'rsatkiclming qiymatlari respublikamizning sug'ofiladigan dehqonchilik mintaqalarida 200-300 atrofida o'zgarib turadi.
7. Yerning xusasiyatlari va tabiiy sharoitlarining yer tuzisb masala-Sarini yecbisbga ta'siri.
Qishloq xo'jaligida asosiy ishiab chiqarish vositasi hisoblanadigan yerning tabiiy xususiyatlari yerdan foydalanish shakllari va usullarini tanlashda birinchi darajali ahamiyatga ega. Iqtisodiy omillarga nisbatan tarmoqni yuritishning hozirgi ilmiy-texnik darajasida ular boshlang'ich bo'lib qolishadi. Tabiiyki, yer tuzishda ishlanadigan, yerdan foydalanish va ularni muhofaza qilish bo'yicha tadbirlar ijobiy tabiiy xususiyatlardan foydaianishga va salbiy jarayonlarni to'xtatishga qaratiladi.
Tabiiy va iqtisodiy omillar ta'siri ostida yer xususiyatlarining o'zgarishi doimiy va obyektiv xarakterga ega; ularning umumiy
141
yo'nalishi qishloq xo'jalik yerlari mahsuldorligini oshirishga qaratilgan. Keyingi o'n yittiklarda katta hajmdagi melioratsiya ishlari bajarildi. Afsuski, ular arzori va keng miqyosli yer tuzish va agrotexnik tad-birlar bilan qo'shib olib borilmadi, bu oxirida yuqori samara olish imkonhii bermadi.
'Yerning tabiiy xususiyatlarini to'laroq hisobga olishga yerdan foy-dal'ahishni oqilona tashkil etishning ustivor ma'muriy usullaridan kompleks ilmiy-texnik va ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarni amalga oshirishga o'tish yordam beradi. Ular yerning sifatini yaxshilash, tilafni salbiyjEtrayonlardan muhofaza qilish, qimmatbaho yerlarning maydonlarini saqlash va mahsuldorligini oshirish, qishloq xo'jaligi-ning yer resurslari bazasini mustahkamlash bo'yicha maqsadga yo'-naltirilgan ishlarni yo'lga qo'yish imkonihi beradi.
Yer islohoti jarayonida amalga oshiriladigan o'zgarishlar,
qishloq xo'jalik ishlab chiqarishini tashkil etishda tabiiy sharoitlarni
to'laroq hisobga olish, uni aniq hudud sharoitlariga moslash
imkoniyatini beradi. "
Yerning obyektiv xususiyatlarini va sifatini qishloq xo'jaligida va jamiyat faoliyatining boshqa sohalarida hisobga olishning ahamiyati kattaligiga e'tiborni qaratib, yer tuzish bo'yicha ilmiy va ishlab chiqarish tashkilotlari yer salohiyatini baholashning maxsus tizimini yaratdilar, ularga quyidagilar kiradi:

• 
  tuproq, geobotanik, topografik va boshqa tasvirga olish va izlanishlar;
  
• 
  yer fondini mintaqalarga bo'lib, tabiiy - qishloq xo'jalik rayon-lashtirish; =
  
• 
  yerlarning toifalari va yer yaroqliligi klasslari ko'rsatilgan ishlab chiqarishning genetik klassifikatsiyasi;
  

,.#.'■ tuproq bonitirovkasi;
: • yerlarni mahsuldorligi, xarajatlar qoplanishi va daromadliligi bo'yicha ajratib iqtisodiy baholash.
Bunday axborat bazasi optimal yechimlarni qabul qilish imkonini beradi.
142
Nazorat savollari

1. 
   Yerning ishlab chiqarish vositasi sifatidagi qanday xususiyatlari yer tuzishda hisobga olinadi?
   
2. 
   Kenglik sharoitlari nimalar bilan tavsiflanadi, ular yerdan foydalanishga qanday ta'sir etishadi va yer tuzishda qanday hisobga olinadi?
   
3. 
   Relyef qanday ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi, u qishloq xo'jalik ishlab chiqarishiga qanday ta'sir etadi?
   
4. 
   Tuprbq va o'simlik dunyosi qanday ahamiyatga ega?
   
5. 
   Yer tuzishda gidrogeologik va gidrografik sharoitlar qanday hisobga olinadi?"
   
6. 
   Yerdan oqilona foydalanishni tashkil etish uchun iqlimning qaysi tavsiflari katta ahamiyatga ega?
   

143