Mavzu: o’zbekisdtonda suvg’oriladigan yerlarni o’zlashtirish. Reja

Mavzu: o’zbekisdtonda suvg’oriladigan yerlarni o’zlashtirish. Reja: 1. Qoʻriq va boʻz yerlarni oʻzlashtirish; 2. Suvg’oriladigan yerlarni o’zlashtirish;

Qoʻriq va boʻz yerlarni oʻzlashtirish — qoʻriq va boʻz yerlarni qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishiga kiritish jarayoni. Yerlarni oʻzlashtirishda oʻtkaziladigan tadbirlar va ularning koʻlami tabiiy va iqtisodiy sharoitlarga, yer hola-ti, undan foydalanishdagi yoʻnalishlar va ixtisoslashuvga bogʻliq. Bunga meliorativ ishlar (sugʻorish tarmoqlari qurish, suv berish texnikasi, drenaj, shoʻr yuvish va boshqalar); agrotexnik ishlar (oʻgʻit va kimyoviy meliorantlar sepish, krotlash, kovaklash yoʻli bilan tuproq aeratsiyasini yaxshilash, yerni daraxt va buta oʻsimliklaridan tozalash va boshqalar);

qurilish ishlari (qishloq xoʻjaligi va unga yaqin tarmoqlarning normal ishlashi uchun zarur ishlab chiqarish obʼyektlari barpo etish, turar joy posyolkalari, madaniy-maishiy va kommunal obʼyektlar qurish va h.k.); tashkiliy ishlar (xoʻjaliklar tashkil etish, ularning moliyaviy va xoʻjalik taʼminoti, aholini koʻchirib keltirish ishlari va h.k.) kiradi. Agar yerlarni oʻzlashtirish boʻyicha ishlar yagona reja asosida yalpi amalga oshirilsa — kompleks oʻzlashtirish usuli, boshqa hollarda esa — bosqichli usul deyiladi. Sobiq Ittifoqda 1954—60 yillarda foydalanmay yotgan yerlarni ekin maydonlariga aylantirish maqsadida Qo’riq va boshqa yer laroʻzlashtirilgan juda katta miqyosda amalga oshi-rilgan.

Qozogʻiston, Volgaboʻyi, Sharqiy va Gʻarbiy Sibir, Uzoq Sharq r-nlarida shu yillarda 41,8 mln.ga qoʻriq va boʻz yerlar haydalib (shu jumladan, Qozogʻistonda 25,5 mln.ga) don (bugʻdoy) yetishtiradigan xoʻjaliklar barpo etildi va 1960 yilda shu yerlarning oʻzidan 58,7 mln. t bugʻdoy hosili olindi. Oʻzbekistonda sugʻoriladigan yerlarni kompleks oʻzlashtirishning birinchi obʼyekti Mirzachoʻl boʻldi. Oʻzlashtirish ishlarini maxsus tuzilgan boshqarma olib bordi. Bu yerda 400 ming ga ga yaqin yer oʻzlashtirildi.

Oʻzlashtirishning kompleks usuli Qarshi, Jizzax, Surxon-She-robod choʻllarida, Quyi Amudaryoda, Qoraqum kanali zonalarida (Turk-maniston) va boshqa massivlarda muvaffaqiyatli qoʻllanmoqda. Yerlarni oʻzlashtirish jarayonida inson hududlarning tabiiy sharoitlariga faol taʼsir koʻrsatadi, shu sababli bu taʼsirning ekologik oqibatlarini oʻrganish zarur.

Sugʻorma dehqonchilik, obikor deqqonchilik — qishloq xoʻjaligi. ekinlarini sugʻorib yetishtirish. Choʻl, chala choʻl va qurgʻoqchil zonalarda, shuningdek, vegetatsiya davrining ayrim bosqichlari nam bilan yetarli taʼminlanmagan hududlarda vujudga kelgan. Dehqonchiliknpng eng intensiv turlaridan biri. Sugʻorma dehqonchilik ekinlardan eng yuqori va barqaror xrsil yetishtirishni taʼminlaydi, lalmikor dehqonchilikka nisbatan 8—10 marta koʻproq hosil beradi. Bunday sharoitlarda yerdan samarali foydalanish, takroriy va qoʻshimcha ekinlar ekish mumkin.

Sugʻorma dehqonchilik neolit davridan beri maʼlum. Issiq va quruq oʻlkalarda, mas, Mesopotamiya, Oʻrta Osiyo, Misrda har yili daryolar toshib suv bosadigan yerlarda dehqonchilik madaniyatining dastlabki oʻchoklari paydo boʻldi (qarang Liman usulida sugʻorish). Ekin suv qaytganidan keyin qolgan loyqaga ekilgan. Sugʻorma dehqonchilikning ibtidoiy shakli — motiga (dastaki soʻqa) dehqonchiligi ana shunday vujudga kelgan. Yirik sugʻorish kanallarini barpo etish quldorlik jamiyatida boshlanadi. Meksikada sugʻorishning boshqa bir usuli — yerni suvga yaqinlashtirish qoʻllanilgan: oʻsimlik tuproq solingan maxsus sol (chinampa)da oʻstirilgan.

Koʻpchilik mamlakatlarda sugʻoriladigan yerlar jami ekin maydonlarining 1 — 15% (AQSH, Meksika, Italiya, Fransiya, Ruminiya, Polsha va boshqalar), bir kagor mamlakatlarda yarmi yoki undan koʻprogʻini tashkil etadi (Afgʻoniston, VSR, Eron va boshqalar); ayrim mamlakatlarda esa faqat sugʻorib (Misr, Saudiya Arabistoni, Ummon va boshqalar) dehqonchilik qilinadi. Sugʻorma dehqonchilik (mln.ga; 1999) Hindiston (59), Xitoy (52,5), AQSH (21,4), Rossiya (4,6), Oʻzbekiston (4,3), Ispaniya (3,6), Ukraina (2,5) mamlakatlarida jadal rivojlanmoqda. Shuningdek, Sugʻorma dehqonchilik Buyuk Britaniya, GFR, Belgiya singari namlik yetarli va hatto ortiqcha boʻlgan mamlakatlarda ham rivojlanmoqsa.

Xulosa. Qoʻriq va boʻz yerlarni oʻzlashtirish — qoʻriq va boʻz yerlarni qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishiga kiritish jarayoni. Yerlarni oʻzlashtirishda oʻtkaziladigan tadbirlar va ularning koʻlami tabiiy va iqtisodiy sharoitlarga, yer hola-ti, undan foydalanishdagi yoʻnalishlar va ixtisoslashuvga bogʻliq. qurilish ishlari (qishloq xoʻjaligi va unga yaqin tarmoqlarning normal ishlashi uchun zarur ishlab chiqarish obʼyektlari barpo etish, turar joy posyolkalari, madaniy-maishiy va kommunal obʼyektlar qurish va h.k.); tashkiliy ishlar (xoʻjaliklar tashkil etish, ularning moliyaviy va xoʻjalik taʼminoti, aholini koʻchirib keltirish ishlari va h.k.) kiradi. Agar yerlarni oʻzlashtirish boʻyicha ishlar yagona reja asosida yalpi amalga oshirilsa — kompleks oʻzlashtirish usuli, boshqa hollarda esa — bosqichli usul deyiladi. Sobiq Ittifoqda 1954—60 yillarda foydalanmay yotgan yerlarni ekin maydonlariga aylantirish maqsadida Qo’riq va boshqa yer laroʻzlashtirilgan juda katta miqyosda amalga oshi-rilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar - Pokoreniye Golodnoy stepi, T., 1960; Duxovnmy V.A., Irrigaiionnne kompleksn na novmx zemlyax Serdney Azii, T., 1983; Toirov X., Mirzachoʻlni oʻzlashtirish, T, 1984. - Ermagov A.Q., Sugʻoriladigan dehqonchilik, T., 1983; Abdugʻaniyev A.A., Povoʻsheniye ekonomicheskoy effektivnosti ispolzovaniya oroshayemoʻx zemel v Oʻzbekistane, T., 1983. Sulton Xolnazarov. https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sug%CA%BBorma_dehqonchilik&oldid=2264851