S avezbayev, S. N. Volkov

Respublika yer fondining har xil mexanik tarkibdagi tuproqlarga ega
yei-larming ulushi, %

Og'ir va loyli qumloqii	Og'if qumloqii	O'rta qumloqii	Yengil qumloqii	Qumloqii	Qumli	'"""1
0,1 :	23.4 .	49.8	21,8	2,7	1.3	0,9 |

136
Tuproqlaming mexanik tarkibi bilan yerlarningimumdorlik da-

raj asini aniqlaydigan ko'plab xususiyatlari bog'liq, xususan, qum-
loqli-o'tloqi tuproqlarda gumus miqdori 2 dan 5% gacba bo'lsa, qu-
moq va qum tuproqlarda 1 dan 3*5 % gachani tashkil etadi. Q'sirii-
liklar uchun eng yaxshi sharoit donador, yumshoq, madaniylashgan
tuproqlarda yaratiladi, ularda ozuqa moddalarining .yig'ilishi va
sarflanishi orasidagi optimal nisbatga erishiladi. \^
Har xil tuproqlaming salbiy eroziya jarayohlariga, sho'rlanis'hga, ifloslanishga qarshilik ko'rsatish imkoniyatlari har xil bo'ladi. U ulaf-ning mexanik tarkibiga, suv yutish hajmiga, tuproq eritmasi xusii-siyatlariga bog'liq va og'ir, yaxshi gumuslangan tuproqlarda sezilarli darajada yuqori. Aksincha, yengil mexanik tarkibdagi tuproqlaming (qumli, qtimoq) buzilish darajasi ancha jaiqori.
Eroziyadan buzilishning eng katta xavfi karbonat qoldiqli jinslarning changli cho'kindilaridan tashkil topgan (lyoss va qumli) tuproqlarda.bd'ladi. Kulrang va qizil tuproqlaming achish jarayoniga, qora, kashtan tuproqlar va bo'z tuproqlaming esa sho'rlanishga qarshi
turishi yomon.
Mexanik tarkibiga va gumus miqdoriga qarab tuproqlar ifloslov-
chi moddalarning yuqori miqdoriga har xil javob ko'rsatishadi,
ularga o'simliklarning chidamliligi ham har xil. Bu holni qishloq
xo'jalik ekinlari va yerlari tarkibini aniqlashda, ularni joylashtirishda
hisobga olishning ahamiyati juda katta. Og'ir mexanik tarkibga ega,
loy fraksiyalari bor, katta gumus zahirasiga ega raproqbrnirig og'ir
metallarni va boshqa ifloslovchilarni zararsizlantirish imkoniyatlari
katta. Ular yengil, kam gumusli tuproqlarda' o^simlikte uchun
xavfsoladi. --у^ ^ --;;
Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining rivojlanishi-va tuproqlar sifati doimiy o'zaro bog'liqlikda bo'ladi. Har bir mintaqada ular yer tuzish, melioratsiya va boshqa tadbirlarning mazmunini va yo'nalishini aniqlaydilar. Yerlarni sug'orish bo'yicha tadbirlar o'rmon melioratsiyasi bilan birgalikda organik moddalarning kamchiliksiz balansini saqlab turish bo'yicha samarali. Quruq cho'l va yarim sahro mintaqalarida tuproqlarni shamol eroziyasidan saqlash, sho'rlanish-ning va gumus minerallashuvining oldini olish k^erak. Bu yerlarda sug'orishning suvni tejovchi usullarini qo'llashva yaylovlardan oqi-lona foydalanishni tashkil etish katta ahamiyatga ega. ,. _f
137