S avezbayev, S. N. Volkov

Yer tuzishning asosiy vazifalaridan biri ishlab chiqarishni tashkil etish va muvaffaqiyatli rivojlantirish, uning samaradorligini oshirish, maksimal ijtimoiy ahamiyatga ega yakuniy natija olish uchun zarur sharoitlarni yaratishdir. Bu awalo, qishloq xo'jalik korxonalariga, belgili darajada - boshqa tarmoqlar korxonalariga ham taalluqli. Bunday masala hududni maqsadi va sharoiti o'zgarib turuvchi ishlab chiqarishga
126
moslash va optimal tashkil etish hisobiga yechiladi. Yer tuzish yordamida ilg'or texnologiyalarni, xo'jalik yuritishning ilg'or shakllari va usullarini joriy etish asosida tarmoqni samarali rivojlantirish uchun hududiy asos yaratiladi. Boshqacha aytganda, xo'jaliklararo va xo'jalikda ichki yer tuzish loyihalarida ishlab chiqarishni tashkil eti§hnm,g yangi ilg'or texnologiyalari va usullari hisobga olinishi kerak. Xususan, ASMda har xil mulkchilik shakllaridagi yangi korxonalarni yaratishni (awalo, fermer xo'jaliklarini), samarali agrotexnik usullarni va qishloq xo'jalik shirkatlarida xo'jalikda ichki ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi shakllarini tarqatishni ko'zda tutish kerak. Noqishloq xo'jalik yerdan foydalanishlarini oqilona joylashtirish yordamida yer tuzish transport va xalq xo'jaligining boshqa tarmoqlari samarali ishlashiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
Tabiiy va iqtisodiy sharoitlarni hisobga olish tamoyili bizning mamlakatimizda katta ahamiyatga ega, bu yerda katta va murakkab hududiy majmualar, yerdan foydalaniladigan har xil tabiiy, iqtisodiy va ijtimoiy sharoitlar bilan hisoblashishga to'g'ri keladi. Har bir yer tuzish loyihasi bu sharoitlarning o'ziga xos va takrorlanmas tarkibiga ega hudud uchun ishlanadi; ikkita to'la bir-biriga o'xshash qishloq xo'jaligi yer egaligi yoki yerdan foydalanishi yo'q.
Tabiiy omillardan yer tuzishda, awalo, iqlim, tuproqlar, relyef, o'simliklar, suv manbalari, eroziya jarayonlarining xarakteri va rivoj-lanishi hisobga olinadi. Eng asosiy iqtisodiy sharoitlar - yerlar tarkibi va sifati, xo'jaliklarning kelajakdagi rivojlanishi, ularning ixtisos-lashishi, ishlab chiqarish fondlari va mehnat resurslari bilan ta'minlanishi, yo'l tarmog'i ahvolidir.
Yer tuzish loyihalarini asoslashda ijtimoiy omillar - aholi tizimi tavsifi (aholi soni, aholi yashash joylari o'lchamlari va joylashishi), ijtimoiy infratizimning rivojlanish darajasi (madaniy, sog'liqni saqlash, ta'lim, savdo, maishiy xizmat, jamoa transporti, aloqa muassasalarining mavjudligi), yordamchi xo'jaliklarni yuritish imkoniyati ham hisobga ohnadi.
Ushbu masalalaming barchasi bo'yicha axborot olish uchun izlanish ishlari, tasvirga olish (tuproq, geobotanik, suv xo'jaligi), ayrim xo'jaliklar va butun mintaqalar hududlarida yer tuzish izlanishlari o'tkaziladi.
127
Nazorat savollari
l'MfeV tuzishning qanday turlari mavjud va nima uchun ular ajratiladi? 2; Nima yer tuzfsh loyihasining tarkibiy qismi deb ataladi?

3. 
   Xo'jaliklararo yer tuzisb nima, uning asosiy mazmuni qanday?
   
4. 
   «Yer egaligini (yerdan foydalanishni) tashkil etish» tushunchasiga nimalar ki-radi?
   
5. 
   Xo'jalikda ichki yer tuzishning o'ziga xos xususiyatlari va mazmuni (tarkibiy qismlari) qanday?
   

6.tXb*;jalikJararo yer tuzishning tarmoqlaraio xarakteri nimalarda namoyon bo'ladi?

7. 
   Yer tuzish tamoyillari nima va ularning ahamiyati qanday?
   
8. 
   Yer tuzishning asosiy tamoyDlari qanday?
   
9. 
   Yer tuzishning har bir asosiy tamoyilining mohiyati va mazmuni nimalardan iborat?
   

128