Rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti

Protolitik nazariya bo’yicha
Kation bo’yicha gidroliz protolitik nazariya bo’yicha kationli kislotasining kislotali dissotsiatsiyasi reaktsiyasidir.
NH₄^ H₂O  NH₃  H₃O^
kislota 1 asos 2 asos 1 kislota 2
Bunda gidroliz konstantasini, gidroliz darajasini va tarkibni hisoblash xuddi kislota-asosli muvozanatdagi molekulyar kislotalardagi hisoblashlardagi kabidir.
(a. 12)
b) Bir zaryadli anion bo’yicha gidroliz ( NaCN misolida)
Klassik nazariya bo’yicha
NaCN  H₂O  NaOH  HCN
CN^- H₂O  OH^- HCN (b. 1)
[H^][OH^-] (b. 2)
(b. 3)
(b. 4)
Gidroliz konstantasi, darajasi h va tarkibni aniqlash xuddi kation bo’yicha yoki kuchsiz molekulyar asoslar dissotsiatsiyasidagi hisoblash kabidir.
Gidroliz darajasini hisoblash.
NaCN  H₂O  NaOH  HCN
S C
[ ] C-S_G S_G S_G


bundan (b. 5)
_{G }1 bo’lsa, u holda
(b. 6)
(b. 6) tenglamadan ko’rinadiki:
a) qancha katta bo’lsa, ya’ni temperatura qancha yuqori bo’lsa;
b) qancha kichik bo’lsa, ya’ni tuz gidrolizga uchraydigan kislota qancha kuchsiz bo’lsa;
v) S_tuz ning kontsentratsiyasi qanchalik kichik bo’lsa, ya’ni eritma qanchalik suyultirilgan bo’lsa, gidroliz darajasi shunchalik katta bo’ladi.
Bunday tuzlarning eritmalari pH ini hisoblash mumkin.
CN^- H₂O  OH^- HCN tenglamadan [OH^-][HCN] u holda (b. 4) tenglamani quyidagicha o’zgartirish mumkin.
(b. 7)
Agar tuzning gidroliz darajasi  kichik ( 0,05) bo’lsa, u holda tuzning gidrolizlanmagan qismi [CN^-] C_tuz (tuz kuchli elektrolit bo’lib, amalda
to’liq dissotsilangan) bo’ladi. (b. 7) tenglamani quyidagicha yozish mumkin:
Endi bundan [H^] ga o’tsak,
bo’ladi, bundan [OH^-] ning o’pHiga qo’ysak:


bu tenglamani logarifmlab, ishoralarini teskarisiga almashtirsak,
(b. 8)
Agar gidroliz darajasi yuqori ( 0,05) bo’lsa, u holda gidroliz darajasi _G (b. 5) tenglamadan hisoblanadi.

55
uholda, (b. 9)
Ikkinchidan [CN^-]  C_tuz va [CN^-] C_tuz - [HCN]  C_tuz -[OH^-] ekanligini e’tiborga olib, bu qiymatlarni (b. 7) tenglamaga qo’yamiz:




pOH  -lg[OH^-] pH  p - pOH (b. 10)
Xuddi shunday pH ni hisoblash uchun _g va S_tuz qiymatlaridan foydalanish mumkin. Chunki _g gidroliz natijasida olingan [OH^-] hamda S_tuz kontsentratsiyasi nisbatiga teng:
[OH^-]  C_tuz pOH  -lg(C_tuz)
pH  p -pOH  p - pC_tuz (b. 11) bo’ladi.
u holda, (b. 9)
Ikkinchidan [CN^-]  C_tuz va [CN^-] C_tuz - [HCN]  C_tuz -[OH^-] ekanligini e’tiborga olib, bu qiymatlarni (b. 7) tenglamaga qo’yamiz:




pOH  -lg[OH^-] pH  p - pOH (b. 10)
Xuddi shunday pH ni hisoblash uchun _g va S_tuz qiymatlaridan foydalanish mumkin. Chunki _g gidroliz natijasida olingan [OH^-] hamda S_tuz kontsentratsiyasi nisbatiga teng:
[OH^-]  C_tuz pOH  -lg(C_tuz)
pH p -pOH  p - pC_tuz (b. 11) bo’ladi.
v) Ko’p zaryadli kation bo’yicha gidroliz (FeCl₃ misolida).
Ko’p zaryadli kation bo’yicha gidroliz odatda faqat birinchi bosqich bo’yicha asos tuzlari hosil bo’lishigacha boradi va shuning uchun bu gidroliz muvozanatini hisoblash xuddi bir zaryadli kation gidrolizi muvozanatini hisoblashdagi kabi bo’ladi.
Fe^3 H₂O  Fe(OH)^2 H^ - klassik nazariya bo’yicha.
Fe(OH₂)_n^3 H₂O  [Fe(OH₂)_n-1^2]  H₃O^ -protolitik nazariya bo’yicha.
Gidrolizning keyingi bosqichlari cho’kmalarning hosil bo’lishiga olib keladi (asos tuzlari, yoki gidroksidalr) va bu muvozanatlarni hisoblash ularning qiyinligi tufayli bu erda ko’rilmaydi.⁴