Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

 
Tayanch tushunchalar:
Yunoniston, Peloponnes urushi, Fukidid, Tarix, 
Ksenofont, Gretsiya tarixi, Diodor, Tarixiy kutubxona asarlari , Plutarx, 
Aristofan, 1-Afina dеngiz ittifoqi, Peloponnes ittifoqi, Megara, Korinf, Agros, 
Tirinf, Sparta, Epidami koloniyasi, Kerkira, Sitsiliya, Lesbos oroli, Mitilena, 
Beotiya, Attika, Nikiy sulhi, Alkviad, Nikiy, Lamax, Kritiy ,Feramen, Frasibul.
Mustahkamlash uchun savollar: 
1.
Afina va Sparta rivojlanishidagi umumiy va xususiy bеlgilar nimalardan 
iborat?
2.
Ikki davlat o‘rtasidagi kеlishmovchiliklarni sababi nimalardan iborat?
3.
Pеloponnеs urushi vaqtida xalqaro vaziyat qanday edi?
4.
Pеloponnеs urushida Eron Axamoniylari davlati qanday rol o‘ynadi?
5.
Nima uchun hamma davrlarda ham bir dinli va bir tilli xalqlarni urushlari 
uzoq davom etadi?
6.
Arxidam urushi va uning natijasi qanday tugadi?
7.
Alkiad faoliyatiga qanday baho bеrasiz?
8.
Nikiy sulxi va uning xalqaro ahamiyatini ochib bеring
9.
Urushning yakunlari va undan kеyingi xalqaro vaziyatni yoritib bеring.
10.
Pеloponnеs urushi va uning hozirgi davr uchun ahamiyati.
Ma`ruza №31,32 
Mavzu: Aleksandr Makedonskiy saltanati Reja: 
1.
Makedoniyaning yuksalishi
2.
Yunonistonda makedon hukmronligining o`rnatilishi.
3.
Iskandarning Sharqqa yurishlari.
4.
Iskandar davlatining parchalanishi
 
1. 
Makedoniyaning 
yuksalishi. 
Yunonistonda 
makedon 
hukmronligining o`rnatilishi. 
Makedoniya Bolqon yarim orolining shimolida 
joylashgan bo`lib, uning shimol va sharqdagi qo`shnilari qadimgi frakiya 
qabilalari, g`arbda illir qabilalari, janubda fessaliyaliklar edi. Makedoniya uncha 
baland bo`lmagan tog`lar va bir necha hosildor vodiylarda joylashgan edi. 
Iqlimida dengiz va kontinental iqlimning uyg`un qo`shilib ketgani ko`rinadi. 
Makedoniyada temir, mis oltin va kumush zahiralari mavjud edi. Tog` 

---

162
hududlarida kema qurish uchun zarur bo`lgan daraxt navi o`sgan. Makedoniyada 
ko`p etnik guruhlar yashagan. Aholining asosiy qismini tashkil etgan makedonlar 
er. avv. XII-XIII asrlardan beri bu yerda yashar edilar. Bundan tashqari, bu yerda 
epir, illir va frakiyaliklarga tegishli etnik guruhlar mavjud edi.
Makedoniyada er. avv. VI-V asrlar oraligida ilk davlat va jamiyat shakllandi. 
Makedoniya yunon shahar-davlatlaridan ko`ra, zaif rivojlangan, urug`chilik 
an`analari kuchli bo`lgan davlat edi. U dengizga chiqadigan yo`lga ega emas edi. 
Shu sababli, dengiz savdosi va koloniyalar barpo etishga ishtirok eta olmadi. 
Makedoniya dehqonchilik mamlakati bo`lib, aholining asosiy qismini dehqonlar 
tashkil etgan.
 
Podsho Arxelay (er.avv.413-399 yillar) ilk bor o`z mamlakatiga yunon 
madaniyatini olib kirishga urindi. Peloponnes urushlaridan so`ng, Makedoniya 
yunon sivilizatsiyasini tez o`zlashtira boshladi. Ayniqsa, yunon harbiy san’ati va
harbiy texnikasi yaxshi o`zlashtirildi. Yunonlar uchun Makedoniya qoloq 
varvarlar mamlakati edi.
Podsho Aminta va uning o`g`li Iskandar hukmronligi davrida Makedoniya 
yunon-fors urushlariga tortildi. Makedon podsholari vaziyatga qarab, har ikki 
tomonni ham qo`llab-quvvatlaganlar. Podsho (er. avv. 498-454-yillar) Kserksning 
er. avv. 480-479-yillardagi mag`lubiyatidan so`ng, yunon shahardavlatlari bilan 
yaqinlasha boshladi. Yunonlar hatto unga unmumyunon Olimpiya o`yinlarida 
ishtirok etishiga ruxsat berdilar. Iskandar yugurish musobaqasida g`alala qozondi. 
Uning vorisi podsho Arxelay (er. avv. 419-399yillar) qator islohotlar o`tkazib, 
podsho hokimiyatini kuchaytirdi. U Makedoniyaning chekka hududlaridagi yarim 
mustaqil hokimlarning o`zboshimchaligini chekladi. Podsho mamlakatning turli 
hududlarida bir necha qal`alarni qurib, ularni qo`shin va oziq-ovqat bilan 
ta`minlash qulay bo`lgan to`g`ri yo`llar bilan bog`ladi. Podsho Arxelay otliq 
qismlarni takomillashtirdi va uni zarbdor kuchga aylantirdi. Dengizga va 
dengizbo`yi shaharlariga yaqin Pella shahrini poytaxtga aylantirdi.
Arxelay Afina bilan yaqinlashib, uning yordamida Xalkida va Fessaliyadagi 
bir necha yunon shaharlarini bosib oldi. Makedoniya urug` zodagonlarining bir 
qismi podsho hokimiyatining mustahkamlanishi, boshqaruvning markazlashuvi 
hamda yunon shaharlari bilan yaqinlashuvidan norozi bo`lib, fitna uyushtirdilar. 
Natijada Arxelay o`ldirildi. Makedoniya bir necha o`n yil ichki ziddiyatlar ichida 
qoldi. Makedon podsholari hududiy separatizmga barham berib, podsho 
hokimiyatini mustahkamlash siyosatini olib bordilar. Podsho Aminta II vafotidan 
so`ng taxt uchun kurashga qo`shni Fiva shahri aralshdi, Fiva makedon taxtiga 
Aminta II ning katta o`g`li Perdikka IIIni o`tqazdi. Amintaning kichik o`g`li 
Filippni garov sifatida Fivaga olib ketdi. Tez orada Perdikka illiriyaliklarga qarshi 
urushda o`ldirildi, taxtga Filipp II (er.avv 360-336yillar) chiqdi. Filipp II
makedon urug`-qabilalari o`rtasidagi nizolarga qat`iy chek qo`ydi. U o`z 
hokimiyatini butun mamlakat miqyosida tan olinishiga erishdi. U harbiy islohot 
o`tkazib, makedon falangasini tuzdi. Og`ir qurollangan piyoda (goplitlar) 16-29 
qator saflanadigan jangchilar bo`lib, 5 metrgacha uzunlikdagi sarissa (nayza) 

---

163
bilan qurollangan. Orqa safdagilar sarissalarini oldingi qatordagilar yelkasiga 
qo`yar edilar. Og`ir qurollangan jangchilar katta qalqonlar bilan himoyalanib, 
sarissalarni tikandek chiqarib, dahshatli kuchni tashkil qilar edilar. Makedon 
zodagonlaridan tuzilgan og`ir qurolli suvoriy getayrlar (“podshoning o`rtoqlari”) 
qo`shinda muhim o`rin tutgan. Qo`shin tarkibida turli qamal qurollari bilan 
ta`minlangan injener qismlarmavjud edi.
Er. avv. IV asr o`rtalarida Makedoniya Bolqon shimolidagi eng kuchli 
davlatga aylandi. Er. avv. IV asr o`rtalarida Makedoniya kuchli qo`shin bilan Epir 
va Frakiyani egalladi. Shu vaqtdan boshlab Makedoniya yunon davlatlarining 
ishlariga faol aralasha boshladi. U o`z maqsadini amalga oshirish uchun har 
qanday vositadan foydalandi. O`z va`dasidan qaytish, xiyonat, pora berib sotib 
olish, makkorlik Filipp IIga xos xususiyat edi. U qator yunon shaharlarining
obro`li fuqarolarini pora berib, Makedoniyaga moyil qildi. “Oltin ortilgan eshak 
eng baland devordan ham o`tadi” degan ibora Filipp II ga tegishli edi. Filipp II 
er. avv. 355-yilda Makedoniya Fiva va Fokida o`rtasidagi urushga aralashib, 
Fokidani tor-mor qildi. Natijada Makedoniya butun Shimoliy Yunonistonga 
egalik qildi. Tez orada Fessaliya, Xaldika yarim orolining bir qismi, Frakiyaning 
janubiy qirg`og`i, Bosforgacha Makedoniyaga qaram bo`ldi. Makedoniya endi 
dengiz davlatiga aylandi. Yunonlarni Qora dengizga chiqish yo`li Makedoniya 
qo`liga o`tdi.
Yunon davlatlaridan faqat Afina Filipp II ga qarshi tura olishi mumkin edi. 
Lekin Afinada makedon va antimakedon partiyasi mavjud edi. Makedon partiyasi 
(yetakchisi Isokrat) yunonlar Filipp II boshchiligida Eronga qarshi yurish qilib, 
katta o`lja olishi mumkin, yunonlar ichidagi o`zaro kelishmovchiliklarga chek 
qo`yiladi deb hisoblar edilar. Demosfen boshchigida antimakedon partiyasi 
Makedoniya bilan ittifoq yunon davlatlarini erkinligini yo`qotishga, qaramlikka, 
demokratiyani yo`qotishga olib keladi deb hisobladilar. Demosfen Afina, Fiva, 
Korinf va boshqa yunon shaharlari birlashgan kuchli antimakedon guruhini tuzdi.
Er. avv. 337-yil avgust oyida yunon shaharlari va Filipp II qo`shinlari 
o`rtasida Beotiya (Xeroneya)da hal qiluvchi jang bo`ldi. Makedon qo`shinlari 
yunonlarni tor-mor qildi. Shundan so`ng, er. avv. 337-yilda Filipp II Korinf 
shahrida umumyunon kongressini chaqirdi. Kongressda muhim qarorlar qabul 
qilindi. Yunon shaharlarining ittifoqi tuzildi. O`zaro urushlar ta`qiqlandi. Yunon 
davlatlari makedon podshosi bilan abadiy mudofaa va hujum ittifoqi tuzdi. Eron 
bilan urush boshlashga qaror qilindi. Faqat Sparta bu kongressga qatnashmadi.