Rivojlantirish instituti

Qayishqoq deform atsiyalanish (ezilish ). 
Ishqalanish kuchlari 
t a ’siri va harorat k o ‘tarilishi natijasida sirtning ayrim notekisliklari 
qayishqoq deform atsiyalanadi, b u n d a m etall zarralari ishqalanish 
kuchlarining t a ’sir qilish y o ‘nalishi b o ‘yicha ketgan chiziq shaklini 
egallaydi. Bunda zichlangan, y a ’ni parchinlangan ustki qatlam hosil 
b o ‘lib, u yangi xossalarga ega boMadi, c h u n o n c h i qattiqroq, qayish- 
qoqligi pastroq, oksidlanuvchanligi yuqoriroq b o ‘lib qoladi va hokazo.
Q o ‘zg‘a lu v c h a n tu ta s h m a la r d a ezilish, yedirilish va b o s h q a
ja ra y o n la r bilan birga kelib, bu jara y o n la rn i tezlashtiradi.
D e tallarning qayishqoq deform atsiyalanishi ayrim sirtlarning 
egilishi, buralishi, c h o ‘zilishi yoki ezilishi tarzida na m o y o n boMadi. 
Bu hodisa kuch (statik va dinam ik) yuklanishlari t a ’sirida yuz beradi. 
U lar ashyodagi oquvchanlik chegarasidan ziyod b o ‘lgan z o ‘riqish- 
larning kattalashishiga olib keladi. M asa la n , ram a la r detallari, 
kuzov qoplam asi va shu kabilar egiladi (tob tashlaydi), buralib 
qoladi, c h o ‘ziladi.
K orpus detallariga (bloklar, u z a tm a la r qutilari h a m d a orqa 
k o ‘priklar korpuslari va h oka z o) tashqi k u c h yuklanishlari t a ’sir 
qilganda, titraganda, qiziganda ular ichida eskirish jarayoni kechadi 
va shu tufayli ichki z o ‘riqishlar qayta taqsimlanadi. Oqibatda detallar 
egiladi (tob tashlaydi).
M o ‘rt va qovushqoq yem irilish. 
M o ‘rt yem irilish dastlabki 
deform atsiyalanishsiz, m e ’yoridagi z o ‘riqishlar t a ’sirida, q o v u s h ­
q o q ye m irilish esa u r i n m a z o ‘r iq ish la r tufayli dastlabki k a tta
z o ‘riqish bilan kechadi.
D etallarning m ustahkam ligi y u p q a sirtqi q a tla m n in g ahvoliga 
k o ‘p darajada b o g ‘liq, c h u n k i darzlar, o d a td a , a n a shu q a tla m d a
paydo b o ‘ladi. T o b la n g a n d a uglero d m iq d o ri k o ‘payishi bilan
24

---

uglerodli p o ‘latla m in g m ustahkamligi ortadi. Uglerod m iqdorining 
ortishi tem irda uglerodning o ‘ta t o ‘yingan eritmalari hosil b o ‘lishiga 
olib kelib, b u e ritm a la rn in g joylashishi h a ra k a tla n ish g a t o ‘sqinlik 
qiladi va d a rz lar paydo b o ‘lishiga olib keladi.