Respublihasi

48-§. Vagonlarning texnik ko‘rsatkichlari

Vagonlarning texnik ko‘rsatkichlari yuk ko‘taruvchanligi, og‘irligi, kuzovning solishtirma hajmi, g‘ildiraklarning relsga bosimi

185
va bir metr uzunlikdagi joyga tushgan og‘irlik bosimi bilan ifodalanadi. Vagonlarning ko‘rsatkichlari 8- va 9-jadvallarda berilgan.

8-jadval
Vagonlarning yuk ko‘tarish ko‘rsatkichlari

Vagonlarning turlari	O‘qlari soni	Vagonlari, t	Kuzovning	Polning yuzi m3	Yuk ko‘taruv - chanligi, t	Vagonning uzunligi	Tarasining koeffitsiyenti	O‘lchami (gabariti)
Yopiq vagonlar	4	21,8	120,0	38,1	64	14,73	0,35	1—T
Usti ochiq vagon	4	22,4	64,8	34,7	63	13,92	0,37	01—T
—“—	6	32,0	102,0	40,9	94	16,40	0,34	1—T
—“—	8	43,7	137,5	54,7	125	10,24	0,35	1—T
Platformali	4	21,0	—	36,8	66	14,62	0,34	01—T
Kisternali	—4	23,0	60	—	60	12,02	0,38	02—T
—“—	8	51,0	137	—	120	21,12	0,42	1—T
Izotermik	4	32,0	82	41,0	49	18,07	0,65	1—T
Transportyorli	20	142,0	—	—	300	45,00	0,47	1—T

YO‘LOVCHI VAGONLARINING KO‘RKATKICHLARI
9-jadval

Vagonlarning turlari	Tarasining og‘irligi, t	Uzunligi, m	Joylar soni		O‘lchami (gabariti)
			o‘tirish uchun	yotish uchun
Kupe joy (qattiq) Yumshoq joyli (to‘rt kupe)	52 56,5 62 52 54	24,537 24,540 24,537 24,540 24,537	— — — — 90	38 32 16 33 60	0—T 0—T 0—T 0—T o3—t
Yumshoq joyli (ikki kupe) Xalqaro qatnov uchun yumshoq kupe kupeli emas (platskartali)

oz
Vagonlarning yuk ko‘taruvchanligi o‘qlari soniga bog‘liq. O‘qlarining soniga qarab to‘rt, olti, sakkiz va ko‘p o‘qli vagonlarga bo‘linadi. Ko‘p o‘qli vagonlarga ko‘p yuk ortiladi.
Vagonlarga ko‘p yuk ortish va ularning foydali hajmidan to‘la foydalanish maqsadga muvofiqdir. Poyezdning solishtirma qarshilik kuchi yurgan paytda kam bo‘lsa, shuning hisobiga kamroq elektr energiyasi va yoqilg‘i sarflanadi.
186

Vagonlarning chidamliligi va mustahkamligini yo‘qotmagan holda og‘irligini (tarasini) kamaytirish vagon qurish korxo- nalarining asosiy vazifasidir, chunki kamaytirilgan og‘irlik hisobiga ko‘proq yuk ortish mumkin bo‘ladi. Khu bilan bir qatorda temiryo‘lning samaradorligini oshirishga ham erishiladi. Bundan tashqari, vagonlarni qurish paytida qurilish materiallarini, elektr energiyasini va yoqilg‘ini tejash, yuk tashish tannarxini pasaytirish natijasida korxonaning moliyaviy ahvoli yaxshilanadi. Vagon tarasining (og‘irlik) koeffitsiyenti, undan to‘g‘ri foydalanilsa, asosiy ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi, ya'ni:
K = ^T ,
t _P

bu yerda: T — vagonning og‘irligi, ya'ni tarasi, tonna;

P — yuk ko‘taruvchanligi, tonna.
Yo‘lovchilar tashiydigan vagonlarda esa tarasining koeffitsienti, vagonlar og‘irligi joy hisobining nisbatiga qarab aniqlanadi.
Vagonlarga yuk joylash hajmini V_y bilan ifodalasa bo‘ladi, bunda platformali vagonning solishtirma yuzi (polining yuzi) — f_y.
V =^V ; f = ^Y .
y _P y _P
bu yerda: V — kuzovli vagonning hajmi, m³;
Y — platformali vagon polining yuzi, m².

49-§. Vagonlarning tuzilishi va asosiy qismlari

Har bir vagon quyidagi o‘ziga xos umumiy qismlardan iborat bo‘ladi.
Yurish qismi vagonning og‘irligini ko‘taradi, xavfsiz va ravon yurishini taminlaydi.
Vagonning ramasi vagonning va undagi yukning og‘irligini, vertikal va gorizontal kuchlarning ta'sirini yurish qismiga uzatadi. Kuzov — yo‘lovchilar va yuklarni joylashtirish uchun ishlati-
ladi.
Urilish-tortuvchi uskunalar — ular vagonlarni bir-biriga birlash- tirish, vagon bilan lokomotivni o‘zaro ulash va yurish paytida vagon bilan lokomotiv orasida hosil bo‘ladigan tortish va siqish kuchlarini yumshatish uchun ishlatiladi.

187
To‘xtatish uskunalari — poyezdning yurishini sekinlatish yoki to‘xtatish uchun ishlatiladi.

Yurish qismi. Unga g‘ildiraklar, gupchaklar (buksalar), podship- niklar va ressoralar kiradi. To‘rt va ko‘p o‘qli vagonlarda yurish qismi aravachalarga bo‘linadi.
G‘ildirakning sirti konus shaklida ishlangan bo‘lib (1:20 o‘rta qismida va 1:7 chetki qismida), yurish paytida g‘ildirak relsning o‘rta qismida yurishini, burilish paytida g‘ildirak sirti ham yurishini ta'minlaydi.
Gupchak asosan po‘lat korpusli bo‘lib, podshipnik, vkladish va boshqa detallardan iborat. Gupchak asosan vagonlarning og‘irligini relsga uzatish va g‘ildirakning bir maromda ishlashiga yordam beradi. Lokomotiv va vagonlar yurganda, ayniqsa, notekis joylarda, katta dinamik kuchlar paydo bo‘ladi. Khu qismlarning ta'sirini yumshatish uchun lokomotiv va vagon ramalari bilan ikki g‘ildirak o‘qi orasiga yumshatish elementlari (ressora osmalari) o‘rnatilgan. Yumshatish elementlariga prujinalar, yupqa ressoralar, rezinali temir elementlar kiradi.
Hozirgi paytda temiryo‘llarda asosan avtomatik ravishda ishlay- digan KA—3 avtotirgagichi ishlatiladi. Vagonlar bir-biriga yaqinla- shishi yoki kelib sekin urilishi natijasida o‘zaro ulanadi. Vagonlar bir-biridan avtotirgagich richagini burish yo‘li bilan ajratiladi. Bu richag vagon ramalariga va lokomotivlarga ham o‘rnatilgan.