Reja: Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining mohiyati va turlari

1 Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining mohiyati va turlari

Jahon iqtisodiyotining va xalqaro iqtisodiy munosabatlarning eng muhim elementlaridan biri hisoblangan xalqaro mehnat bozori mehnatga bo’lgan talab va taklifning xalqaro miqyosda to’qnashuvi, ular o’rtasidagi doimiy bog’liqlikni ifodalaydi. Xalqaro mehnat bozoriga turli manbalarda turlicha ta’rif berilgan. Ba’zi manbalarda, “Xalqaro mehnat bozori turli yo’nalgan mehnat resurslari potoklarining ko’chishini, milliy chegarani kesib o’tishini ifodalaydi. U milliy va hududiy xorijiy ishchi kuchlarini birlashtiradi.²”deyilgan bo’lsa, boshqasida “Xalqaro mehnat bozori deganda xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining mavjudligi tushuniladi.” deyilgan.
Xalqaro mehnat tashkiloti (ILO)ga ko’ra esa mehnat bozori bu iqtisodiy aloqalarning bir turi bo’lib ish beruvchilar, ishchilar va davlat manfaatlari o’rtasidagi balansni saqlashga xizmat qiladi. Bu tushuncha mehnat bozorining istalgan darajasiga qo’llanilishi mumkin.
Biror davlatning xalqaro mehnat bozoridagi o’rnini belgilash uchun xalqaro mehnat bozorining bir qancha ko’rsatkichlari mavjud qo’llaniladi.
Xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimining eng muhim elementalridan biri bu ishchi kuchi migratsiyasi hisoblanadi. U hozirgi zamonaviy iqtisodiyotda asosiy ahamiyatini ko’rsatib kelmoqda. Xalqaro migratsiya bu – ishchi kuchining bir davlatdan boshqa bir davlatga ko’chishi tushiniladi. Umuman olganda migratsiya so’zi lotincha “migration” so’zidan olingan bo’lib, “ko’chib yurish” ma’nosini anglatadi. Hozirgi zamon xalqaro migratsiyasi asosan har bir mamlakatning rivojlanish darajasi hamda jahon xo’jaligining shu mamlakat iqtisodiyotiga mos kelishiga bog’liq. Hozirgi paytda ishchi kuchlarini eksport qilish aksariyat mamlakatlarning tashqi iqtisodiy faoliyatidagi foyda keltiruvchi sohalardan biri bo’lib qolmoqda.
Shu bilan birga, ishlab chiqaruvchi va moliyaviy kapital hajmining mamlakatlar bo’ylab ko’rishi tez o’sib borayotgan sharoitda ishlab chiqarishning asosiy omili bo’lgan mehnat resurslarining global bozorini shakllantirish jarayoni ancha sekin kechmoqda. Shuni ta’kidlash lozimki, aynan aholi migratsiyasi tufayli jahon globalizatsiyasi vujudga keldi.
Globalizatsiya davrining kirib kelishi bozor rivojlanishining ijtimoiy yo’nalishi rivojlangan mamlakatlarda odatiy hol bo’lib qoldi. Mamlakat hukumatlari ijtimoiy ko’rsatkichlar - ishsizlik darajasi, ish haqi dinamikasi, sog’liqni saqlash va ta’lim holati, millatlararo o’zaro munosabatlar va boshqalarni o’z siyosati va umuman jamiyatning rivojlanishini baholashda ustuvor sifat deb baholamoqdalar. Aynan shu holatda migratsiya ichki va tashqi ko’rinshlarda namayon bo’ladi. Ularning orasida iqtisodiy migratsiya asosiy o’rinni egallaydi.
Aynan shu o’rinda migratsiya bilan bog’liq asosiy tushunchalar quyidagilardan iborat: