1.6-rg/tm. Tasmali uzatma:
1 - yassi tasma; 2 - ponasimon tasma; 3 - shkivlar; 4 - taranglash moslamasi (vintli);
5 - taranglovchi rolik; 6 - yo'naltiruvchi rolik; 7 - variatoming yassi tasmali konussimon
shkivi;
shkivi; 1 0 - shkivlami qayta joylashtirish richagi.
Amalda yassi va ko‘proq ponasimon tasmali variatorlardan foyda
laniladi.
Zanjirli uzatma tishli ikkita yulduzcha va ularga kiydirilgan zanjirdan
iborat boiadi. Murakkab konturli zanjirli uzatmalarda bir vaqtda bir necha
valga harakat uzatiladi. Zanjiming tarangligi vallar orasidagi masofani
o‘zgartirish orqali rostlanadi (1.7-rasm).
1.7-rasm. Zanjirli uzatma:
a - oddiy konturli;
b
- murakkab konturli; 1 - yetaklanuvchi yulduzcha;
2
- zanjir;
3 - yetaklovchi yulduzcha.
19
Zanjirli uzatmaning uzatish soni:
bu yerda: nx, n2 - yetaklovchi va yetaklanuvchi yulduzchalar aylanishlari
soni;
z,,
Z2 -
yetaklovchi va yetaklanuvchi yulduzcha tishlari soni.
Zanjirli uzatmalar qishloq xo‘jaligi mashinalarida, transportda,
dastgohsozlikda hamda ko‘tarish-tashish mashinalarida tasmali uzat-
malaridan foydalanish yetarli darajada ishonchli bo‘lmagan hollarda
ishlatiladi.
Tishli uzatmalar. Aylanma harakat bir valdan ikkinchi valga
o‘zaro ilashgan tishli g ‘ildiraklar vositasida uzatilsa bunday uzatmalar
tishli uzatmalar deb ataladi. Tishli uzatmalar o ‘qlarining joylashishiga
qarab quyidagi turlarga bo‘linadi: silindrsimon, o‘qlari o‘zaro parallel,
konussimon, o ‘qlari o ‘zaro perpendikular, vintli, o ‘qlari o‘zaro ayqash
joylashgan (1.8-rasm).
1.8-rasm. Tishli uzatmalar:
a - silindrik to‘g‘ri tishli; b - silindrik qiya tishli; d - shevron; e - silindrik to‘g‘ri tishli
ichki ilashmali; / - konussimon to‘g ‘ri tishli; g - konussimon egri tishli; h - ayqash o‘qli
vintli uzatma; i - reshat uzatma.
20
Bundan tashqari aylanma harakatni ilgarilama harakatga aylantiruvchi
mexanizm sifatida foydalaniladigan va tishli g‘ ildirak bilan tishli reykadan
iborat uzatmalar ham ishlatiladi.
Tishlarining g ‘ildirak sirtida joylashuviga qarab, tishli gildiraklar
to‘g ‘ri, qiya, aylanasimon turlarga boiinadi. Tishli uzatmalaming uzatish
soni zanjirli uzatmalaming uzatish sonidek aniqlanadi:
»■»
bu yerda: z x, z2 - yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli gildiraklar tishlari
soni.
'
Chervyakli uzatma bu kinematik jufl b o iib , chervyak va chervyakli
gildiraklardan tuzilgan, o‘qlari esa o ‘zaro ayqash holda joylashgan.
Ayqashlik burchagining qiymati har xil b o iish i mumkin, biroq amalda u
asosan 90° teng b o ia d i (1.9-rasm).
Chervyakli uzatma avtomobillar, traktorlar, kombaynlar boshqaruv
rullarida qoilanilib, unda valga rul soshkasi roligi bilan ilashgan cher
vyak o‘matilgan. Chervyak bu rezbali vint b o iib , silindrik yoki globoid
shaklda b o iish i mumkin.
Tarkibida eng kamida bitta qo‘zg‘aluvchan o ‘qqa o‘matilgan tishli
gildiraklari b o ig an uzatma planetar uzatma deyiladi (1.10-rasm). Odatda,
bunday uzatma markaziy gildirak 1, uning atrofida vodila vositasida o ‘z
o ‘qi bilan harakatlanadigan gildirak - satellit 2 hamda asosiy gildirak 4
dan tuzilgan boiadi.
1.10-rasm. Planetar uzatma:
1.9-rasm. Chervyakli uzatma:
1 - quyosh shestemyasi; 2 - satellit;
1 - chervyak; 2 - chervyak g ‘ildiragi.
3 - vodilo; 4 - koronali shestemya.
21
Do'stlaringiz bilan baham: |