Reja: Kompton effekti Mikrozarralarning to‘lqin xususiyatlari

Yana bir misolni ko‘rib chiqamiz. Potensiallar farqi U=100 В bilan tezlashtirilgan elektronlar uchun de-Broyl to‘lqin uzunligini

formula bo‘yicha topish mumkin. Bu norelyativistik holat uchun elektronlar kinetik energiyasi eU=100 eВ tinchlikdagi energiyasidan 0,5 MeВ dan ancha kichikdir. Hisoblangan to‘lqin uzunligi aynan atom o‘lchami tartibiga mos keladi. Bunday elektronlar uchun kristall modda yaxshi difraksion panjara vazifasini bajaradi. Aynan shunday kichik energiyali elektronlar tajribalarda aniq difraksion manzarani beradi. Shu bilan bir vaqtda kristallda difraksion sochilgan elektronlar to‘lqin kabi fotoplastinka atomlari bilan o‘zaro ta’sirlashib, qandaydir ma’lum nuqtada fotoemulsiyaning qorayishini keltirib chiqaruvchi zarra kabi harakatlanadi (10.15-rasm).

Shunday qilib, de-Broylning korpuskulyar-to‘lqin dualizmi haqidagi tasavvurlarining eksperimental isbotlangan gipotezasi mikroobektlar xususiyati haqidagi tasavvurni tubdan o‘zgartirdi. Hamma mikroobektlarga ham to‘lqinli, ham korpuskulyar xususiyatlar xos, biroq ular mumtoz fizikada to‘lqin ham, zarra ham emas. Mikroobektlarning har xil xususiyatlari bir vaqtda namoyon bo‘lmaydi, ular bir-birini to‘ldirib boradi, faqat ular birgalikda mikroobektni to‘la ta’riflaydi. Taniqli Daniya fizigi N.Borning to‘ldiruvchanlik tamoyili shundan iborat. Shartli ravishda shuni aytish kerakki, mikroobe’ktlar to‘lqin kabi tarqaladi, zarra kabi energiya almashadi.

To‘lqin nazariyasi nuqtai nazaridan, elektronlar difraksiya manzarasida de-Broyl to‘lqinlari intensivligi maksimumiga mos tushadi. Fotoplastinkada olingan maksimumlarda elektronlarning ko‘p qismi tushadi. Lekin, fotoplastinkada har xil joylarga elektronlarning tushish jarayoni individual holda emas. Navbatdagi elektron sochilgandan keyin qayerga tushishini qat’iyan aytish mumkin emas. Elektronlarning u yoki

bu joyga tushishining ma’lum ehtimolligi mavjud xolos. Shunday qilib, mikroobektlar holatini va uning o‘zini tutishini tasvirlash faqat ehtimollik tushunchasi asosida aytish mumkin.