Reja: Kompton effekti Mikrozarralarning to‘lqin xususiyatlari

Biroq ma’lum sharoitlarda noaniqliklar munosabati jismlar harakati shuningdek mikrozarralar harakatini mumtoz tasvirlashga qarama-qarshi emas. Masalan, televizorning elektron nur trubasida harakatlanayotgan elektronlar dastasining diametri ga ega. Zamonaviy televizorlarda elektronlarni tezlashtiriluvchi kuchlanish ga teng. Elektron impulsini oson hisoblash mumkin:

Bu impuls trubka o‘qi bo‘ylab yo‘naltirilgan. Noaniqliklar munosabatidan kelib chiqadiki, oqim shakllanishida elektronlar oqimi o‘qiga perpendikulyar r nazorat qilinmaydigan impuls yuboriladi:

Kineskop ekranigacha elektronlar masofani uchib o‘tsin. Elektronning to‘lqin xususiyati bilan asoslangan ekrandagi g‘ijim kegan dog‘ quyidagini

tashkil etadi. ℓ <<D bo‘lganda televizor kineskopidagi elektronlar harakatini mumtoz mexanika qonunlari yordamida qarash mumkin. Shunday qilib, noaniqliklar munosabati yordamida u yoki bu holatlarda mumtoz fizika qonunlari to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligini aniqlash mumkin.

Yana bir xayoliy eksperimentni ko‘rib chiqamiz: ikki tirqishdagi elektronlar oqimi difraksiyasi (19.8-rasm). Bu eksperiment tuzilishi Yung optik interferension tajribasi tuzilishiga to‘g‘ri keladi. Bu eksperiment tahlili kvant nazariyasida paydo bo‘ladigan mantiqiy qiyinchiliklarni ko‘rsatish imkonini beradi. Fotonlar konsepsiyasidan kelib chiqib Yungning optik tajribasini tushuntirishda xuddi shunday muammolar paydo bo‘ldi.

Agar ikki tirqishdagi elektronlar difraksiyasini kuzatish bo‘yicha tajribada tirqishlarni bittasini yopsa unda interferension chiziqlar yo‘qoladi. Va tirqishlardan birida difraksiyalangan elektronlarning taqsimlanishini fotoplastinkka hisobga oladi (19.7-rasm). Bu holatda fotoplastinkagacha uchib boradigan hamma elektronlar yagona ochiq tirqish orqali o‘tadi. Agar ikki tirqish ham ochilsa unda interferension chiziqlar paydo bo‘ladi va shunda u yoki bu elektron qaysi tirqish orqali uchib o‘tadi degan savol paydo bo‘ladi?